Rau diếp cá: Thần dược chữa bệnh có sẵn trong vườn

Rau diếp cá hay còn được gọi là ngư tinh thảo – không chỉ là một loại rau ăn sống quen thuộc mà còn được sử dụng như một vị thuốc chữa bệnh. Thảo dược có vị chua, tính hơi hàn thường dùng chủ trị cảm sốt, bệnh sởi, viêm họng, mụn nhọt, bệnh trĩ…

• Tên gọi khác: Dấp cá, ngư tinh thảo, sầm thải, lá giáp, cửu tiết liên…
• Tên khoa học: Houttuynia cordata Thunb
• Họ khoa học: Lá giáp (Saururaceae)

Mô tả dược liệu rau diếp cá

1. Đặc điểm sinh thái của rau diếp cá

Rau diếp cá thuộc nhóm cây thân thảo, sống lâu năm, cao khoảng từ 20 – 40cm. Phần thân ngầm bò ngang trong đất, có màu trắng và hơi có lông phía ngoài, thường bén rễ ở các mẫu. Phần thân đứng nhẵn, thường có màu lục hoặc tím đỏ.

Lá diếp cá mọc so le với nhau, có hình tim với phần đầu nhọn. Mặt trên lá có màu lục sẫm còn mặt dưới có màu tím. Cả 2 mặt đều hơi có lông mọc theo gân lá, mỗi lá gồm 7 gân chính. Cống lá dài và có bẹ, các lá kèm thường có lông ở mép.

Cụm hoa mọc ra từ ngọn thân thành bông dài khoảng 2 – 2,5cm. Mỗi cụm mang nhiều hoa nhỏ có màu vàng nhạt, tổng có 4 lá bắc màu trắng nhìn giống như một bông hoa riêng lẻ, hoa không có bao hoa.

Quả nang mở ở đỉnh có hạt, hạt hình trái xoan nhẵn. Toàn thân vỏ của rau diếp cá có mùi tanh như mùi cả. Cây ra hoa kết trái vào khoảng từ tháng 5 đến tháng 7 hằng năm.

2. Nơi phân bố

Diếp cá là loại cây ưa ẩm, hơi chịu bóng. Cây thường mọc ở vùng thổ nhưỡng ẩm, có nhiều mùn. Ở nước ta, cây được tìm thấy ở hầu khắp các địa phương trong cả nước. Riêng ở vùng núi Ngọc Linh và vùng thị trấn Tam Đảo, diếp cá còn mọc nhiều tới mức gây ảnh hưởng tới các loại cây trồng khác.

3. Bộ phận sử dụng

Nói về mục đích làm vị thuốc thì toàn cây diếp cá trừ rễ sẽ được tận dụng. Tuy nhiên phần lá là được dùng phổ biến nhất.

4. Thu hái – Sơ chế

Có thể thu hái diếp cá vào bất cứ thời điểm nào trong năm. Loại rau này thường được dùng để ăn sống. Nếu làm thuốc cũng có thể sử dụng ở dạng tươi. Ngoài ra, có thể hái cả cây về, đem rửa sạch, bỏ phần rễ đi và phơi khô dùng dần.

Dược liệu ở dạng khô cần cho vào trong túi kín, cột chặt và bảo quản ở những nơi khô ráo, thông thoáng để tránh mối mọt, ẩm mốc.

5. Các thành phần hóa học

Phân tích từ các nghiên cứu cho thấy, rau diếp cá là thảo dược có thành phần hóa học rất đa dạng. Bao gồm:

• Tinh dầu
• Decanoyl acetaldehyde
• Methyl-n-Nonykelton
• Calcium sulfate
• Quercitrin
• Hyperin
• Myrcene
• Capric acid
• Reynountrin
• Calcium chloride
• Afzefin
• Rutin
• Isoquercitrin
• Camphene
• Limonene
• Stearic acid
• Oleic acid

Vị thuốc Rau diếp cá

1. Tính vị và quy kinh

Ngư tinh thảo (rau diếp cá) có vị chua và tính hơi hàn. Được quy vào 2 kinh Can và Phế.

2. Tác dụng của rau diếp cá

– Theo y học cổ truyền:

• Tác dụng: Thanh nhiệt, tiêu thũng, hóa đờm, thẩm thấp, chỉ khái, lợi thấp.
• Chủ trị: Viêm phế quản, sốt rét, ho gà, kiết lỵ, viêm niệu đạo, bệnh trĩ (lòi dom), viêm ruột thừa, viêm túi mật, viêm amidan, cảm lạnh, trúng thực, mụn nhọt, tiêu chảy.

– Theo dược lý hiện đại:

• Tác dụng lợi tiểu: Tất cả là nhờ vào thành phần hoạt chất Quercitrin. Thực nghiệm trên ếch ghi nhận, nước sắc từ diếp cá có năng làm giãn mạch, đồng thời tăng lượng nước tiểu được bài tiết.
• Tác dụng ức chế thần kinh trung ương: Được ghi nhận khi tiêm nước sắc diếp cá dưới da và phúc mạc của chuột nhắt trắng có công dụng ức chế vận động tự phát của động vật. Đồng thời kéo dài thời gian gây ngủ của thuốc ngủ Barbiturat. Còn tiêm tĩnh mạch cho mèo thì cũng gây ra những biến đổi điện não đồ tương ứng với trạng thái an thần.
• Tác dụng kháng khuẩn: Một chất sterol, tương tự như sitosterol được phân lập từ phần thân diếp cá có khả năng kích thích tiết các chất kháng sinh từ một chủng Bacillus để tạo bào tử gram dương.
• Tác dụng giảm ho: Tiêm dịch diếp cá ở dưới da cho thấy ho có thuyên giảm. Tuy nhiên không có công dụng long đờm hay giãn phế.

3. Cách dùng – Liều lượng

Diếp cá có thể được sử dụng theo rất nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào từng mục đích. Thường dùng ăn trực tiếp, giã lấy nước uống, sắc nước, dùng điều trị tại chỗ, kết hợp với các thảo dược khác…

Liều dùng thông thường: Khoảng 15 – 60g/ ngày.

Rau diếp cá và 20 bài thuốc chữa bệnh quen thuộc

Rau diếp cá là dược liệu được ứng dụng trong rất nhiều bài thuốc dân gian chữa bệnh từ lâu đời. Dưới đây là 20 bài thuốc đến nay còn được sử dụng rất phổ biến:

1. Dùng rau diếp cá trị bệnh viêm phổi

• Cách thứ nhất: Chuẩn bị 40g ngư tinh thảo cùng với 20g cát cánh. Các vị thuốc này cho vào ấm sắc lấy nước đặc, uống 1 thang/ ngày.
• Cách thứ 2: Cần dùng 40g diếp cá cùng với 1 quả trứng gà. Diếp cá đen đi ngâm rửa với nước muối khoảng nửa tiếng. Sau đó cho vào ấm sắc lên và cho trứng gà vào khuấy đều. Ăn 1 lần/ ngày trong khoảng 30 – 60 ngày liên tục.

2. Bài thuốc hạ sốt ở trẻ nhỏ từ ngư tinh thảo

• Cách thứ nhất: Chuẩn bị 30g ngư tinh thảo. Đem nguyên liệu đi rửa sạch, để cho ráo nước. Sau đó cho vào cối giã nát rồi đem đun sôi. Cho trẻ uống nước, đồng thời vớt lấy bã để đắp lên thái dương cho trẻ để hạ thân nhiệt.
• Cách thứ 2: Cần dùng 15g ngư tinh thảo cùng với 12g lá hương trà. Rửa sạch cả 2 nguyên liệu rồi nấu lấy nước đặc cho trẻ uống. Chia đều làm 2 lần uống/ngày vào thời điểm sau bữa ăn.

3. Bài thuốc chữa ho lao ra máu hay ho có đờm kèm theo dịch mủ

• Chuẩn bị: 80g rau diếp cá tươi cùng với 1 cái phổi lớn.
• Thực hiện: Phổi lợn đem cắt miếng vừa ăn rồi nấu cùng với diếp cá cho đến khi chín. Để cho nguội bớt rồi ăn cả nước lẫn cái. Cần duy trì từ 2 – 3 lần/ tuần.

4. Chữa thận hư bằng bài thuốc từ diếp cá

• Chuẩn bị: 100g rau diếp cá ở dạng khô.
• Thực hiện: Đem nguyên liệu cho vào ấm giữ nhiệt. Thêm vào 1 ít nước để tráng bình rồi đổ nước đi. Sau đó thêm 1 – 2 lít nước vào hãm giống như hãm trà uống hằng ngày.

5. Cách dùng rau diếp cá chữa bệnh viêm tuyến tiền liệt cấp

• Chuẩn bị: Khoảng 80g rễ cây diếp cá tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu với nước muối loãng sau đó cho vào cối giã nát. Tiếp tục ngâm với nước vo gạo trong vòng 1 tiếng đồng hồ. Lọc bỏ bã, lấy phần nước chia đều làm 2 lần uống/ ngày.

6. Bài thuốc chữa viêm niệu quản và sỏi đường tiết niệu từ ngư tinh thảo

• Chuẩn bị: 20g rau diếp cá, 20g xa tiền tử cùng với 40g kim tiền thảo.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho hết vào trong ấm sắc. Thêm nước để sắc lấy nước đặc, có thể chia làm nhiều lần uống, dùng 1 thang mỗi ngày.

7. Cách dùng diếp cá chữa bệnh trĩ (lòi dom)

• Chuẩn bị: Khoảng 1 nắm rau diếp cá ở dạng tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch rau diếp cá với nước muối loãng rồi dùng ăn sống hằng ngày.
• Lưu ý: Nên kết hợp với nấu nước xông và giã diếp cá để đắp tại chỗ nhằm nâng cao hiệu quả điều trị.

8. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư phổi từ ngư tinh thảo

• Chuẩn bị: 24g ngư tinh thảo, 24g hạn liên thảo, 40g thổ phục linh, 40g đông quỳ tử cùng với 6g cam thảo.
• Thực hiện: Tất cả các vị thuốc trên đem rửa sạch rồi cho vào ấm sắc lấy nước đặc. Loại bỏ bã, chia phần nước làm 3 lần uống/ ngày. Dùng mỗi ngày 1 thang trong nhiều tháng liên tục.

9. Dùng rau diếp cá chữa áp xe phổi

• Chuẩn bị: Khoảng 30g diếp cá.
• Thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu rồi cho vào ấm sắc lấy nước đặc. Uống ngày 1 lần khi nước thuốc còn nóng cho đến khi khỏi bệnh.

10. Bài thuốc chữa viêm âm đạo từ rau diếp cá

• Chuẩn bị: 20g rau diếp cá, 10g bồ kết cùng với 1 củ tỏi.
• Thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu rồi cho vào ấm đun sôi với 5 chén nước. Dùng nước này để xông hơi khi còn nóng. Đến khi nước nguội nớt thì có thể dùng để ngâm rửa vùng kín. Nên duy trì 1 lần/ ngày trong 7 ngày liên tục.

11. Dùng ngư tinh thảo để ngăn ngừa mụn

• Chuẩn bị: 1 nắm ngư tinh thảo tươi cùng với 1 ít muối biển.
• Thực hiện: Rau diếp cá đem rửa sạch rồi để ráo. Sau đó cho vào cối giã nát với vài ba hạt muối. Vệ sinh da mặt sạch sẽ, lau khô rồi thoa hỗn hợp này lên. Để nguyên 15 phút rồi dùng nước sạch rửa lại.

12. Bài thuốc trị viêm ruột cấp, lỵ cấp hay nhiệt tả lỵ vào mùa hè

• Chuẩn bị: 80g rau diếp cá ở dạng tươi (có thể thay thế bằng 40g nguyên liệu khô).
• Thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu rồi cho vào nồi nấu lấy nước. Thêm đường rồi uống 1 thang/ ngày cho đến khi khỏi bệnh.

13. Cách dùng ngư tinh thảo chữa mụn nhọt sưng đỏ nhưng chưa mưng mủ

• Chuẩn bị: 12g lá ngư tinh thảo tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu với nước muối loãng rồi để ráo. Sau đó cho vào cối giã nát và đắp trực tiếp lên vết mụn nhọt rồi băng lại. Thực hiện 2 lần/ ngày trong vòng 3 ngày liên tục để làm giảm sưng.

14. Bài thuốc trị tắc sữa khiến vú sưng đau ở sản phụ

• Chuẩn bị: 25g rau diếp cá ở dạng khô cùng với 10 quả táo đỏ.
• Thực hiện: Cho nguyên liệu trên vào ấm sắc cùng 3 chén nước đến khi còn lại 1 chén thì ngưng. Loại bỏ bã, chia đều làm 2 lần uống, dùng 1 thang/ ngày trong vòng 3 – 5 ngày liên tục.

15. Bài thuốc trị tiểu buốt, tiểu dắt từ rau diếp cá

• Chuẩn bị: 20g diếp cá, 40g mã đề cùng với 40g rau má.
• Thực hiện: Các nguyên liệu trên đem rửa sạch với nước muối loãng rồi để ráo. Sau đó cho vào cối giã nát và lọc lấy nước. Uống với tần suất 3 lần/ ngày trong vòng 7 – 10 ngày liên tục.

16. Dùng ngư tinh thảo trị đau mắt đỏ do trực khuẩn mủ xanh

• Chuẩn bị: Khoảng 35g lá ngư tinh thảo.
• Thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu với nước muối loãng sau đó trụng qua nước sôi rồi để nguội. Tiếp tục cho vào cối giã nát rồi thấm vào 2 miếng gạc và đắp trực tiếp lên mắt bị sưng khi ngủ. Thực hiện trong 3 ngày liên tục sẽ thấy mắt giảm sưng đỏ nhanh chóng.

17. Bài thuốc chữa phế ung gây nôn ra máu và mủ từ ngư tinh thảo

• Chuẩn bị: 20g ngư tinh thảo, 20g thiên hoa phấn cùng với 20g trắc bá diệp.
• Thực hiện: Các vị thuốc này đem rửa sạch rồi cho vào ấm sắc lấy nước đặc. Loại bỏ bã, chia phần nước làm 2 lần uống trong ngày, dùng 1 thang/ ngày.

18. Dùng rau diếp cá hỗ trợ điều trị chứng sỏi thận

• Cách thứ nhất: Cần dùng 100g rau diếp cá. Đem nguyên liệu đi sao vàng rồi hãm với 1 lít nước sôi trong vòng 20 phút. Sử dụng uống hằng ngày thay nước trà. Mỗi liệu trình dùng trong 60 ngày, sau đó ngưng 7 ngày rồi mới áp dụng liệu trình mới.
• Cách thứ 2: Chuẩn bị 20g diếp cá cùng với 15g rau dệu và 10g cam thảo đất. Các nguyên liệu đem rửa sạch rồi sắc lấy nước đặc. Uống 1 thang/ ngày.

19. Bài thuốc trị chứng đại tiện khó, táo bón

• Chuẩn bị: 10g rau diếp cá ở dạng khô.
• Thực hiện: Đem nguyên liệu đi hãm với nước sôi nóng trong khoảng 10 – 15 phút. Chờ cho nguội bớt rồi uống 1 lần/ngày.

20. Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm phế quản, viêm phổi

• Chuẩn bị: 16g ngư tinh thảo, 12g hậu phác, 36g tang chi cùng với 16g liên kiều.
• Thực hiện: Các vị thuốc này đem cho hết vào ấm. Thêm 500ml nước rồi sắc lấy nước đặc. Loại bỏ phần bã, uống 1 thang/ ngày.

Lưu ý khi dùng rau diếp cá để chữa bệnh

Rau diếp cá là thảo dược tự nhiên không chứa độc tính nên rất an toàn khi sử dụng. Tuy nhiên, thảo dược này có tính hàn nên chú ý không dùng cho trường hợp bị hư hàn hay bị mụn nhọt ở thể âm.

Các bài thuốc từ diếp cá đa phần chỉ có tác dụng hỗ trợ điều trị, không thể thay thể cho phác đồ điều trị y tế. Chính vì thế khi gặp phải bất cứ vấn đề sức khỏe nào, hãy chủ động thăm khám để được bác sĩ hướng dẫn điều trị.

Những thông tin về dược liệu rau diếp cá được đề cập trong bài viết trên chỉ có giá trị tham khảo. Để sử dụng dược liệu an toàn, hiệu quả, hãy gặp thầy thuốc để được tư vấn kỹ càng hơn.

Tham khảo thêm: Cây lược vàng: Tác dụng chữa bệnh và bài thuốc hay lưu truyền