Dị ứng thức ăn: Dấu hiệu nhận biết và xử lý ngay tại nhà

Dị ứng thức ăn là tình trạng phổ biến ở người có cơ địa nhạy cảm. Đây là hiện tượng phòng vệ của cơ thể đối với những loại thức ăn bị hệ miễn dịch nhầm lẫn là dị nguyên gây hại. Người mắc phải chứng dị ứng này sẽ cảm thấy ngứa, phát ban, môi sưng đỏ,…đôi khi còn rơi vào trạng thái sốc phản vệ nguy hiểm.

Dị ứng thức ăn là gì?

Dị ứng thức ăn có thể là căn bệnh mãn tính hoặc cấp tính đối với cơ địa của một số người. Tình trạng này được hình thành do hệ thống miễn dịch nhầm lẫn loại thức ăn nào đó có hại cho cơ thể, dẫn đến hình thành một kháng thể được gọi là Globulin miễn dịch E hay IgE, có tác dụng trung hòa các dị nguyên gây dị ứng.

Chính do tác động của IgE mà Histamine được giải phóng gây ra các triệu chứng như ngứa, chảy nước mũi, khô họng, mề đay, tiêu chảy, khó thở,…Trường hợp bệnh diễn ra trong thời gian dài (mãn tính) không được điều trị có thể kéo theo các bệnh lý khác, đặc biệt nguy cơ cao gây sốc phản vệ nguy hiểm đến tính mạng.

Đối tượng trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ mới biết ăn dặm, biết đi dễ bị dị ứng thức ăn hơn người lớn. Theo thống kê cho thấy, trẻ em chiếm 6% – 8% mắc chứng bệnh này, trong khi người lớn chỉ khoảng 4%. Một số loại thực phẩm dễ gây dị ứng cho trẻ như sữa bò, đậu nành, lúa mì và trứng.

Dị ứng thức ăn thường bị nhầm lẫn với chứng bất dung nạp thức ăn, người bệnh cũng có những biểu hiện khó chịu tương tự. Tuy nhiên chứng bất dung nạp thức ăn sẽ không liên quan đến hệ thống miễn dịch của cơ thể.

Một số tình trạng khác thường bị nhầm lẫn với chứng dị ứng thức ăn:

• Thiếu enzyme tiêu hóa: Cơ thể có thể bị thiếu hụt một loại enzyme tiêu hóa một loại thức ăn nào đó. Chẳng hạn enzyme lactase, sẽ giảm khả năng tiêu hóa các loại đường sữa, gây nên chứng không dung nạp lactose. Tình trạng này dẫn đến triệu chứng đầy hơi, chuột rút hay tiêu chảy, buồn nôn tương tự như dị ứng thức ăn.
• Ngộ độc thực phẩm: Một số thức ăn có thể gây ngộ độc cơ thể như vi khuẩn trong cá ngừ hoặc một số loại cá khác. Triệu chứng cũng tương tự như dị ứng thức ăn.
• Dị ứng với phụ gia: Một số loại phụ gia thực phẩm có thể kích thích cơn hen suyễn đối với người có cơ địa nhạy cảm. Ví dụ như sulfites có trong đồ hộp, rượu vang, các loại trái cây khô,…
• Độc tính histamin: Loại này có trong cá ngừ, cá thu,…không được bảo quản lạnh đúng cách. Sử dụng những thực phẩm này có nguy cơ cao bị dị ứng thực phẩm do hàm lượng histamin tăng cao.
• Người bị bệnh celiac cũng sẽ có các triệu chứng dị ứng tương tự như dị ứng thức ăn.

Nguyên nhân gây dị ứng thức ăn

Một số nguyên nhân phổ biến gây nên tình trạng dị ứng thức ăn:

• Tuổi tác

Như trên cũng đã đề cập, trẻ em có nguy có mắc dị ứng thức ăn với tỉ lệ cao hơn so với người trưởng thành. Do sức đề kháng của trẻ tương đối kém, đồng thời hệ thống miễn dịch vẫn chưa phân biệt được một số thức ăn lạ nạp vào cơ thể, dẫn đến những phản ứng như ngứa, phát ban, mề đay,…

• Di truyền

Dị ứng có thể di truyền từ các thành viên trong gia đình cho con cái, trong đó có dị ứng thức ăn. Một số nghiên cứu được thực hiện và chỉ ra rằng nếu trẻ có bố và mẹ đều bị dị ứng thức ăn thì sẽ có nguy cơ cao mắc phải căn bệnh này.

• Môi trường

Môi trường ô nhiễm, nguồn nước không bảo đảm, ô nhiễm không khí hoặc sống gần người có bệnh truyền nhiễm,…là yếu tố khách quan bên ngoài dẫn đến chứng dị ứng thức ăn.

Ngoài ra, thói quen ăn uống và sinh hoạt không đều độ cũng là nguyên nhân dẫn đến chứng dị ứng thức ăn. Một số loại thực phẩm gây dị ứng như động vật có vỏ, hải sản, đậu phộng, hạt, trứng,…nếu người có cơ địa mẫn cảm ăn nhiều sẽ tăng khả năng dị ứng.

Khác với trường hợp không dung nạp thức ăn, dị ứng thức ăn có thể gây khó chịu dù bạn chỉ ăn một lượng thức ăn khá ít. Trong khi chứng bất dung nạp thức ăn, nếu chỉ ăn một lượng ít hầu như không gây ra phản ứng gì đối với cơ thể.

Triệu chứng dị ứng thức ăn

Các triệu chứng do dị ứng thức ăn gây ra có thể diễn ra ngay sau khi ăn hoặc sau đó vài giờ. Một số trường hợp xuất hiện những biểu hiện nhẹ, người bệnh chỉ khó chịu và không ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, trường hợp dị ứng nặng có thể dẫn đến những tình huống nguy hiểm, đe dọa đến tính mạng.

Một số dấu hiệu để nhận biết dị ứng thức ăn như:

• Miệng có cảm giác ngứa ran.
• Người bắt đầu phát ban, ngứa ngáy hoặc eczema.
• Môi, lưỡi, cổ họng sưng đỏ, ngoài ra một số bộ phận trên cơ thể có hiện tượng phù nề.
• Thở khó khăn, nghẹt mũi.
• Đau bụng dữ dội, tiêu chảy, có cảm giác buồn nôn, nôn.
• Chóng mặt, đôi khi có thể bị ngất xỉu đột ngột.

  

Trường hợp nặng còn rơi vào trạng thái sốc phản vệ, khi gặp phải tình trạng này, người bệnh sẽ cảm thấy:

• Thắt chặt đường hô hấp, khó thở do cổ họng sưng đỏ nghiêm trọng.
• Tụt huyết áp, mạch đập nhanh, mất ý thức, hoa mắt, chóng mặt.

Khi thấy dấu hiệu người bệnh có thể bị sốc phản vệ cần nhanh chóng đưa đến cơ sở y tế gần nhất để được điều trị. 

Chẩn đoán dị ứng thức ăn

Bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân thực hiện một số xét nghiệm cơ bản để xác định tình trạng dị ứng và phân loại dạng dị ứng mà người bệnh đang mắc phải, để có biện pháp điều trị phù hợp:

• Mô tả triệu chứng: Bệnh nhân cần nói với bác sĩ tình trạng mình đang gặp phải, số lượng thức ăn vừa nạp vào cơ thể.
• Kiểm tra thể chất: Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra sức khỏe cho bệnh nhân và loại trừ các vấn đề khác.
• Nhật lý thực phẩm: Bác sĩ lúc này có thể yêu cầu người bệnh liệt kê ra những loại thức ăn bệnh nhân đã nạp vào cơ thể, thói quen ăn uống hoặc thuốc bệnh nhân đang sử dụng để xác định nguyên do vấn đề.
• Kiểm tra da: Dị ứng thức ăn có thể biểu hiện ra bề mặt da qua các dấu hiệu sưng đỏ, nổi mề đay, ngứa rát,…
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra lượng IgE có trong máu để xác định chứng dị ứng thức ăn, tuy nhiên kết quả của xét nghiệm này vẫn chưa cho ra kết quả chính xác, cần kết hợp thêm các xét nghiệm khác.

Cách xử lý dị ứng thức ăn ngay tại nhà

Dưới đây là một số biện pháp khắc phục chứng dị ứng thức ăn tại nhà bạn có thể tham khảo:

Sử dụng thuốc

Trường hợp dị ứng thức ăn cấp tính, tình trạng nhẹ, người bệnh có thể sử dụng một số thuốc không kê toa hoặc dùng thuốc kháng histamin để giảm các triệu chứng khó chịu. Có thể sử dụng khi vừa ăn loại thực phẩm dị ứng để giảm ngứa và phát ban.

Trường hợp dị ứng nghiêm trọng, người bệnh cần đi cấp cứu, được tiêm khẩn cấp epinephrine hoặc autoinjector epinephrine – thiết bị kết hợp ống tiêm và kim giấu tiêm một liều vào đùi.

Tuy nhiên cũng nên lưu ý, biện pháp sử dụng thuốc phải thực hiện theo đúng chỉ định của bác sĩ, không được tự ý dùng. Đặc biệt là biện pháp tiêm thuốc trực tiếp vào cơ thể, tránh tình trạng nguy hiểm có thể xảy ra.

Mẹo dân gian trị dị ứng thức ăn

Một số phương pháp dân gian khắc phục tình trạng dị ứng thức ăn trường hợp nhẹ như:

• Sử dụng giấm rượu táo

Giấm rượu táo có tác dụng chống lại các tác nhân dị ứng, cân bằng lại độ pH, giúp cơ thể hấp thụ những chất dinh dưỡng, khôi phục hoạt động bình thường cho hệ miễn dịch.

Cách làm: Sử dụng cả bã và dung dịch của giấm rượu táo. Pha 1 ít giấm, 1 ít mật ong và nước cốt chanh vào ly nước ấm, khuấy đều. Uống mỗi ngày 2 cốc sẽ cải thiện được tình trạng dị ứng.

• Tỏi sống

Tỏi được xem là một “liều thuốc” kháng sinh tự nhiên cho cơ thể, có thể loại trừ các tác nhân gây dị ứng. 

Cách làm: Ăn kèm tỏi trong bữa cơm hàng ngày, mỗi ngày khoảng 3 tép tỏi, việc này giúp tiêu diệt vi khuẩn, phục hồi những tổn thương do dị ứng thức ăn gây ra.

Tuy nhiên, không được ăn số lượng lớn, chỉ sử dụng lượng vừa đủ. Nếu lạm dụng có thể dẫn đến tình trạng chướng bụng, rối loạn đường ruột nguy hiểm.

• Bổ sung vitamin

Ăn trái cây, rau củ để bổ sung vitamin cho cơ thể là cách đơn giản để loại trừ chứng dị ứng thức ăn. Đặc biệt là vitamin C có trong cam, chanh, bưởi, quýt,…giúp cơ thể tăng khả năng kháng lại tác hại của tình trạng dị ứng, tăng cường hệ miễn dịch.

Cách xử lý nhanh khi gặp phải tình trạng dị ứng thức ăn

Khi gặp tình trạng dị ứng thức ăn, bạn nên:

• Dừng ăn thực phẩm đang dùng để tránh xảy ra những biến chứng nguy hiểm.
• Pha 1 thìa bột vitamin C với nước uống ngay, nếu trong 15 phút tình trạng dị ứng không cải thiện phải sử dụng các thuốc chống axit: maalox, kremil – S,…hoặc nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để kịp thời xử lý.

Phòng tránh dị ứng thức ăn

Chủ động bảo vệ cơ thể khỏi tình trạng dị ứng thức ăn là cách tốt nhất để bạn có thể đảm bảo sức khỏe của bản thân:

• Trước khi lựa chọn thực phẩm cần xem kỹ nhãn mác, xác định trong loại thực phẩm đó có chứa các thành phần gây dị ứng hay không. Bên cạnh đó, cẩn thận đối với những thực phẩm gây dị ứng phổ biến như sữa, trứng, đậu phộng, một số loại cá, đậu nành hay lúa mì,…
• Tránh ăn những món ăn có nguy cơ gây dị ứng cao, nên từ chối nếu được mời để bảo vệ sức khỏe.
• Nếu cơ thể xuất hiện những biểu hiện bất thường như da ngứa, nổi mẩn đỏ, tiêu chảy,…nên dừng ăn loại thực phẩm đó và có biện pháp khắc phục sớm.
• Đến kiểm tra y tế khi thấy những triệu chứng dị ứng không khắc phục để tránh tình trạng xấu xảy ra.
• Vệ sinh dụng cụ bếp, nhà bếp sạch sẽ để đảm bảo vệ sinh, đặc biệt là đồ dùng ăn uống, sinh hoạt của trẻ em, tránh dị ứng thức ăn đối với trẻ nhỏ. 
• Nên chuẩn bị thức ăn đi làm, đi du lịch,…hạn chế ăn thức ăn được chế biến sẵn nếu bạn thấy cơ địa của mình dễ bị kích ứng, nhạy cảm.

Dị ứng thức ăn là tình trạng vẫn thường gặp, tuy nhiên cần được xử lý kịp thời nếu rơi vào tình trạng dị ứng này để không kéo theo những biến chứng nguy hiểm khác. Bạn nên chủ động phòng tránh cho mình và người thân, nếu thấy cơ thể có những triệu chứng bất ổn, cần nhanh chóng kiểm tra y tế để được chẩn đoán và có biện pháp điều trị phù hợp.