Viêm tiểu phế quản bội nhiễm: Bệnh nguy hiểm chớ xem thường

Viêm tiểu phế quản bội nhiễm là tình trạng nhiễm trùng mới ở tiểu phế quản do một nhóm vi khuẩn khác gây ra sau khi bị viêm nhiễm ban đầu. Giai đoạn bội nhiễm thường diễn biến phức tạp với nhiều triệu chứng nặng nề. Nếu không can thiệp đúng cách và kịp thời, bệnh lý này có thể dẫn đến biến chứng suy hô hấp, xẹp phổi, co giật, viêm màng não, nhiễm trùng máu, thậm chí tử vong.

Viêm tiểu phế quản bội nhiễm là bệnh gì?

Là những đường dẫn khí nhỏ bên trong phổi (kích thước dưới 2mm), các tiểu phế quản rất mềm mại, không có sụn nâng đỡ, vô cùng nhạy cảm và dễ bị tổn thương. Chức năng của cơ quan này là kiểm soát luồng không khí lưu thông qua phổi.

Viêm tiểu phế quản là tình trạng viêm nhiễm niêm mạc lót của tiểu phế quản cấp tính do một số mầm bệnh đến từ môi trường bên ngoài gây ra. Căn bệnh này thường xuất hiện ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi (nhất là những em bé 3 – 6 tháng tuổi) và bùng phát mạnh mẽ vào thời điểm giao mùa.

Viêm tiểu phế quản bội nhiễm hình thành khi lớp niêm mạc tiểu phế quản bị ít nhất hai chủng vi khuẩn tấn công cùng lúc, gây ra hiện tượng nhiễm trùng. Đây là thể nặng của bệnh viêm tiểu phế quản. Do đó, các triệu chứng khá nghiêm trọng.

Nếu không chủ động chữa trị kịp thời, bệnh lý này sẽ phát triển nhanh chóng, chuyển biến tồi tệ và phát sinh nhiều biến chứng nguy hiểm. Đặc biệt, những trường hợp có dấu hiệu kháng thuốc sẽ khiến công tác điều trị gặp thêm rất nhiều trở ngại.

Các chuyên gia cho biết, bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm có hai dạng chính là:

• Viêm tiểu phế quản bội nhiễm ở trẻ sơ sinh do virus: Đa số ca bệnh ở trẻ nhỏ đều liên quan đến virus hợp bào hô hấp (respiratory syncytial virus – RSV). Thể bệnh này thường bùng phát vào mùa đông ở trẻ nhỏ dưới 1 tuổi.
• Viêm tiểu phế quản bội nhiễm do tắc nghẽn: Bệnh lý tương đối hiếm gặp và nguy hiểm này có thể cản trở quá trình lưu thông không khí qua phổi, làm tắc nghẽn đường thở cũng như hình thành sẹo ở tiểu phế quản.

Triệu chứng của bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm

Ở giai đoạn đầu, khi mắc bệnh viêm tiểu phế quản, trẻ nhỏ sẽ bị phù nề tiểu phế quản, tiết nhiều dịch nhầy khiến đường thở bít tắc. Trong một số trường hợp nặng, bé có thể ho, sốt, chảy nước mũi…

Sau khi trải qua đợt viêm đầu tiên, nhiều bé bắt đầu bước sang giai đoạn bội nhiễm với các dấu hiệu nhận biết sau:

• Chán bú
• Mệt mỏi
• Sốt nhẹ
• Ho nhiều (ho khan, ho có đờm)
• Thở rít, thở khò khè, thở hụt hơi, thậm chí ngưng thở
• Tím tái ngón tay, da mặt, ngón chân
• Co rút liên sườn
• Đau đầu
• Lờ đờ
• Nghẹt mũi

Các triệu chứng điển hình này có thể kéo dài khoảng 2 tuần – 1 tháng. Tuy nhiên, chúng dễ bị nhầm lẫn với biểu hiện của bệnh hen suyễn. Vì vậy, ngay khi phát hiện những dấu hiệu bất thường trên, cha mẹ nên nhanh chóng đưa bé đi thăm khám và điều trị.

Nguyên nhân gây bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm

Bệnh viêm tiểu phế quản cấp tính do virus hợp bào hô hấp (respiratory syncytial virus – RSV) gây ra. Thông thường, khi xâm nhập vào cơ thể người trưởng thành và trẻ lớn, chúng bị hệ thống miễn dịch ngăn chặn và ức chế nên chỉ biểu hiện thành một số triệu chứng nhẹ.

Trong khi đó, nếu tấn công trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, virus có thể bùng phát mạnh mẽ với nhiều biểu hiện nặng nề. Nếu không được chăm sóc đúng cách và can thiệp kịp thời, bé dễ bị viêm tiểu phế quản bội nhiễm. Căn bệnh này thường do liên cầu khuẩn, phế cầu khuẩn, haemophilus influenzae và moraxella catarrhalis gây ra.

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh là: sinh non, không được bú sữa mẹ, bệnh phổi hoặc bệnh tim bẩm sinh, hệ miễn dịch suy yếu, tiếp xúc nhiều với thuốc lá, đến nơi đông người (nơi có sự hiện diện của virus)…

Trong khi đó, người trưởng thành cũng dễ mắc phải bệnh lý này nếu: từng phẫu thuật ghép phổi, tim, tủy xương, tiếp xúc với hóa chất độc hại, hút thuốc lá, bị bệnh mô liên kết tự miễn…

Biến chứng của bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm

Thông thường, bệnh viêm tiểu phế quản cấp tính sẽ được kiểm soát trong vòng 10 – 14 ngày chăm sóc và chữa bệnh. Thế nhưng, nếu bệnh tình chuyển sang giai đoạn bội nhiễm, bé cần được điều trị tích cực trong vòng vài tuần đến vài tháng.

Tình trạng viêm tiểu phế quản bội nhiễm có thể dẫn đến nhiều biến chứng phức tạp như: suy hô hấp, xẹp phổi, co giật, tràn khí trung thất, tràn khí màng phổi, viêm màng não, rối loạn nhịp tim, thậm chí tử vong.

• Suy hô hấp: Tiểu phế quản rất mềm mại, không có sụn nâng đỡ, vô cùng nhạy cảm và dễ bị tổn thương. Do đó, nếu không kịp thời kiểm soát hiện tượng nhiễm trùng, con đường lưu thông không khí sẽ tắc nghẽn nghiêm trọng, từ đó gây ra tình trạng suy hô hấp.
• Xẹp phổi: Đây là một trong những biến chứng phổ biến nhất của bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm. Hiện tượng xẹp phổi xuất hiện khi chất nhầy ứ đọng quá mức, khiến bé hô hấp khó khăn và bị xẹp phổi theo thời gian.
• Co giật: Khi chức năng hô hấp suy yếu, lượng khí oxy tuần hoàn đến não bộ cũng giảm đi nhanh chóng. Vì vậy, trẻ dễ bị co giật. Nếu không được cấp cứu kịp thời, bệnh nhân sẽ bị tổn thương thần kinh và não bộ.
• Một số biến chứng khó lường khác: tràn khí trung thất, tràn khí màng phổi, viêm màng phổi, rối loạn nhịp tim…
• Tử vong: Nguy cơ tử vong ở trẻ nhỏ dưới 1 tuổi bị viêm tiểu phế quản bội nhiễm rất cao.

Phụ huynh hoàn toàn có thể đẩy lùi triệt để bệnh lý nếu phát hiện từ sớm và điều trị đúng cách cho con. Tuy nhiên, so với giai đoạn khởi phát ban đầu, viêm tiểu phế quản bội nhiễm sẽ dễ dàng tái phát khi gặp được điều kiện thuận lợi.

Phương pháp điều trị bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm

Điều trị nội khoa là phương pháp chữa bệnh phổ biến nhất hiện nay. Tuy nhiên, nếu đang bị bội nhiễm, người bệnh cần tuân thủ nghiêm túc mọi chỉ định của bác sĩ chuyên khoa về tần suất và liều lượng. Bởi trong trường hợp này, virus, vi khuẩn rất dễ kháng thuốc và có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm.

Bên cạnh đó, bạn có thể hỗ trợ quá trình điều trị bằng cách cho bé làm theo các mẹo dân gian từ tỏi, gừng hoặc áp dụng một số bài thuốc Đông y.

Sử dụng thuốc Tây

Thuốc kháng sinh được đánh giá là thuốc đặc hiệu trong các trường hợp viêm nhiễm niêm mạc tiểu phế quản do virus, vi khuẩn. Để xác định chính xác loại thuốc phù hợp, bác sĩ chuyên khoa sẽ vạch ra kháng sinh đồ, đồng thời nuôi cấy dịch hô hấp.

Thông thường, khi chưa có kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ kê thuốc kháng sinh dựa trên kinh nghiệm thăm khám lâm sàng, mức độ nghiêm trọng của bệnh lý, độ tuổi bệnh nhân cũng như một số yếu tố dịch tễ liên quan khác. Đối với trường hợp nhiễm trùng điển hình, thuốc kháng sinh sẽ được chỉ định trong khoảng 7 – 10 ngày. Trong khi đó, nếu nhiễm phải vi khuẩn không điển hình, người bệnh cần được điều trị trong vòng 2 tuần.

Các loại thuốc kháng sinh thường được kê toa bao gồm:

• Thuốc kháng sinh nhóm penicillin: ampicillin, amoxicillin, oxacillin…
• Thuốc kháng sinh nhóm cephalosporin: cefadroxil + cefalexin, cefaclor…
• Thuốc kháng sinh nhóm macrolid: erythromycin, roxithromycin, erythromycin…
• Thuốc kháng sinh nhóm quinolon: ciprofloxacin, levofloxacin, moxifloxacin…
• Thuốc kháng sinh phối hợp: amoxicillin + A. clavulanic, ampicillin + sulbactam

Thuốc kháng sinh có thể nhanh chóng phát huy công dụng, điều trị hiệu quả, tức thời nhưng cũng thường đi kèm một số tác dụng không mong muốn.

Phụ huynh nên hết sức cẩn trọng khi cho bé uống thuốc Tây. Việc lạm dụng thuốc hoặc uống thuốc sai liều lượng có thể gây nguy hiểm đến sức khỏe, tính mạng của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Vì vậy, cha mẹ cần liên hệ ngay với bác sĩ chuyên khoa khi phát hiện những dấu hiệu bất thường của con trẻ trong quá trình điều trị.

Bên cạnh thuốc kháng sinh, thuốc điều trị triệu chứng cũng được chỉ định để kiểm soát và cải thiện các triệu chứng lâm sàng, cụ thể:

• Thuốc hạ sốt: Sốt là một trong những biểu hiện điển hình nhất của bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm. Trong trường hợp này, acetaminophen là loại thuốc cắt sốt phổ biến và thông dụng. Phụ huynh tuyệt đối không cho bé dùng aspirin và nhóm thuốc NSAIDs khi chưa tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Thuốc giảm ho: Ho là một dạng phản xạ tự nhiên giúp cơ thể loại bỏ vi khuẩn gây ngứa cổ và làm thông đường thở bằng cách khạc đờm. Lúc này, bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân dùng một số loại thuốc chữa ho được chiết xuất từ những loại thảo dược tự nhiên an toàn, lành tính như: tỏi, nghệ, gừng, cam thảo…
• Thuốc tiêu đờm/làm loãng đờm: Bệnh lý này chủ yếu xuất hiện ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Vì vậy, bệnh nhân chưa biết cách khạc đờm ra ngoài khi cổ họng tích đờm. Để giải quyết vấn đề trên, bác sĩ sẽ chỉ định một số loại thuốc tiêu đờm/làm loãng đờm như: bromhexin, acetylcystein, carbocystein… Thêm vào đó, người mẹ nên cho con bú sữa đều đặn và bổ sung đầy đủ lượng nước cần thiết nhằm giảm thiểu nguy cơ phụ thuộc thuốc, đồng thời tăng cường sức đề kháng của con.
• Thuốc nhỏ mũi NaCI 0.9%: Nước muối sinh lý (dung dịch nước muối sinh lý) có công dụng làm sạch đường hô hấp, loại bỏ dịch nhầy, chấm dứt hiện tượng tắc nghẽn, khó thở… Lưu ý, cha mẹ tuyệt đối không dùng thuốc kháng histamin và thuốc xịt mũi chống sung huyết để điều trị bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm cho trẻ em, nhất là trẻ nhỏ dưới 2 tuổi.
• Thuốc khí dung làm giãn phế quản: Loại thuốc này được chỉ định cho những người bệnh bị khó thở, thở khò khè hay co thắt tiểu phế quản.

Chữa bệnh bằng mẹo dân gian

Theo kinh nghiệm dân gian, cha mẹ có thể điều trị bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm cho con bằng cách áp dụng một số bài thuốc dân gian an toàn, lành tính từ những nguyên liệu quen thuộc trong gian bếp, góc vườn như: tỏi, gừng, cam thảo, mật ong… Tuy nhiên, bạn cần lưu ý, mật ong nguyên chất có thể gây ngộ cho trẻ em dưới 2 tuổi.

Bài thuốc từ củ gừng

Với nhiều hoạt chất tuyệt vời, củ gừng mang đặc tính kháng viêm mạnh mẽ. Vị thuốc này được dân gian ứng dụng rộng rãi để chữa lành các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp như: viêm amidan, viêm họng, viêm phế quản, viêm tiểu phế quản…

• Cách 1: Cạo vỏ, rửa sạch, xắt lát củ gừng, cho bé ngậm trực tiếp
• Cách 2: Rửa sạch, xắt lát 1 nhánh gừng tươi, nấu sôi với một lượng nước vừa đủ, thêm 2 muỗng cà phê mật ong rồi chắt lấy nước cho trẻ thưởng thức
• Cách 3: Rửa sạch, xắt sợi 1 củ gừng tươi, xếp gừng vào hũ thủy tinh và ngâm trong mật ong nguyên chất khoảng 4 – 6 ngày, sau đó chắt lấy nước và hướng dẫn con ngậm nuốt từ từ

Lưu ý: Trẻ nhỏ chỉ có thể dùng nước gừng ngâm mật ong tối đa 1 – 2 lần/ngày. Phụ nữ mang thai và đang cho con bú, bệnh nhân tiểu đường, những người có tiền sử mắc bệnh tim mạch không nên chữa bệnh viêm tiểu phế quản bội nhiễm bằng củ gừng.

Bài thuốc từ củ tỏi

Không chỉ là gia vị gần gũi, thơm ngon, củ tỏi còn là một loại thuốc kháng sinh tự nhiên vô cùng hiệu nghiệm. Hoạt chất allicin từ loại dược liệu này có khả năng ức chế hoạt động của nhiều tác nhân gây bệnh, trong đó có virus gây viêm phế quản và viêm tiểu phế quản bội nhiễm.

• Cách 1: Bóc vỏ, rửa sạch 3 tép tỏi, xắt mỏng, nấu sôi với một chút sữa thành sữa tỏi, cho bé uống sữa vào buổi tối trước khi đi ngủ
• Cách 2: Bóc vỏ, đập giập 3 – 4 củ tỏi, bỏ vào hũ thủy tinh, rót mật ong nguyên chất ngập mặt tỏi, ngâm cho đến khi miếng tỏi ngả vàng (khoảng 2 tuần)

Tuy nhiên, trước khi làm theo mẹo dân gian này cho con, cha mẹ cần trao đổi kỹ lưỡng với bác sĩ chuyên khoa về tần suất và liều lượng sử dụng. Bên cạnh đó, những bệnh nhân bị nóng trong, rối loạn chảy máu cần hết sức cẩn trọng khi trị bệnh bằng củ tỏi.

Áp dụng bài thuốc Đông y

Hiện nay, điều trị viêm tiểu phế quản bội nhiễm theo y học cổ truyền là phương pháp được nhiều phụ huynh tin tưởng lựa chọn. Cách chữa bệnh này rất an toàn, hiệu quả và phù hợp với nhiều đối tượng (trong đó có những em bé quá nhỏ, không thể uống thuốc kháng sinh).

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 3 lát sinh khương, 4g cam thảo, 8h chỉ xác, 8g trần bì, 8g bán hạ chế, 10g tô diệp, 10g cát cánh, 12g tiền hồ, 12g hạnh nhân và 16g phục linh. Sắc kỹ tất cả dược liệu với 1.5 lít nước sạch. Chia thuốc thành 2 phần bằng nhau, ứng với 2 buổi sáng – chiều. Uống 1 thang/ngày.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 4g tế tân, 6g can thường, 6g cam thảo, 6g ngũ vị tử, 8g quế chi, 8g ma hoàng và 12g bạch thược. Sắc kỹ tất cả dược liệu với 1 lít nước sạch cho đến khi nước cô cạn còn 300ml. Chia thuốc thành 2 phần bằng nhau, ứng với 2 buổi sáng – chiều. Uống 1 thang/ngày trong vòng 1 tuần.

Các bài thuốc Đông y rất an toàn, lành tính, có thể phát huy công dụng trong một khoảng thời gian dài và hiếm khi gây ra tác dụng phụ. Tuy nhiên, trước khi áp dụng, phụ huynh/bệnh nhân cần tham khảo ý kiến thầy thuốc thật kỹ lưỡng.

Hướng dẫn chăm sóc trẻ em bị viêm tiểu phế quản bội nhiễm

Kết quả chữa bệnh bị chi phối rất nhiều bởi chế độ chăm sóc hàng ngày. Trong quá trình điều trị, cha mẹ cần lưu ý:

• Cho con nghỉ ngơi tại nhà, không lui tới chốn đông người
• Tập cho bé uống nhiều nước lọc để giảm ho, hòa loãng dịch đờm và kiểm soát triệu chứng đau rát cổ họng
• Nhắc nhở con ăn uống đầy đủ, ưu tiên dung nạp thức ăn mềm lỏng, ăn chậm nhai kỹ, ăn chín uống sôi và chia nhỏ bữa ăn
• Giữ trẻ tránh xa các tác nhân gây bệnh như: khói thuốc, bụi bẩn, phấn hoa, lông thú…
• Vệ sinh cơ thể của con thường xuyên và đúng cách, không để con tiếp xúc với những người khỏe mạnh
• Tái khám định kỳ theo đúng lịch hẹn
• Đưa trẻ đi thăm khám ngay lập tức khi phát hiện các biểu hiện bất thường

Nếu được chăm sóc cẩn thận và điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể nhanh chóng hồi phục và hoàn toàn không gặp phải bất kỳ biến chứng. Tuy nhiên, nếu cha mẹ chủ quan, lơ là, con yêu có thể bị suy hô hấp, xẹp phổi, nhiễm trùng huyết, tràn dịch màng phổi, viêm màng não, thậm chí tử vong.