Trẻ bị nhiễm vi khuẩn Hp: Triệu chứng và phác đồ điều trị

Trẻ bị nhiễm vi khuẩn HP đặc trưng bởi các biểu hiện buồn nôn, đau thượng vị, khó tiêu, nôn mửa, chướng bụng, đầy hơi. Tuy nhiên, rất nhiều trường hợp trẻ nhiễm Helicobacter pylori không gây ra bất kỳ triệu chứng nhận biết nào. Do đó, việc điều trị vi khuẩn HP ở trẻ cần được cân nhắc để tránh những phương pháp trị liệu không cần thiết.

Dấu hiệu nhận biết nhiễm vi khuẩn HP ở trẻ 

Vi khuẩn HP (Helicobacter pylori) có thể xâm nhập và phát triển ở niêm mạc dạ dày con người. Loại xoắn khuẩn này thường xâm nhập vào cơ thể người bệnh thông qua đường phân, miệng và lây gián tiếp qua các vật dụng cá nhân.

Helicobacter pylori sẽ bài tiết ra men urease, có khả năng trung hòa axit dạ dày, từ đó phá vỡ lớp màng nhầy có nhiệm vụ bảo vệ niêm mạc, lúc này vi khuẩn có thể sinh sống trong môi trường có nồng độ axit cao.

Khi lớp màng nhầy bị phá vỡ sẽ tạo điều kiện để dịch vị bào mòn và gây ra viêm loét dạ dày thực quản. Trường hợp bị nhiễm vi khuẩn HP có thể gây ra hàng loạt các vấn đề về đường tiêu hóa như trào ngược dạ dày thực quản, viêm loét dạ dày tá tràng, loét hành tá tràng, ung thư dạ dày.

Theo thống kê cho thấy, số ca nhiễm vi khuẩn HP thường xuất hiện ở người trưởng thành. Tuy nhiên, một số trường hợp bệnh lý này cũng có thể khởi phát ở trẻ em.

Nhóm đối tượng này sẽ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, sức đề kháng yếu nên sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển mạnh, khiến dạ dày bị tổn thương nghiêm trọng hơn dẫn đến rối loạn hoạt động hệ tiêu hóa.

Một số biểu hiện nhận biết nhiễm Helicobacter pylori ở trẻ em:

• Bị đau và khó chịu vùng thượng vị (vùng bụng trên)
• Chướng bụng, đầy hơi
• Ăn uống kém
• Ợ chua, ợ hơi, trớ thức ăn
• Buồn nôn và nôn, tình trạng này thường xuất hiện sau khi ăn
• Trẻ không tăng cân hoặc sụt cân bất thường
• Hôi miệng
• Đi kèm với tình trạng sụt cân là cơ thể mệt mỏi, xanh xao, uể oải

Hệ miễn dịch cũng như thể trạng của từng trẻ khác nhau, do đó biểu hiện nhiễm vi khuẩn HP cũng sẽ khác nhau. Đối với trẻ em có độ tuổi lớn, những triệu chứng bệnh lý thường rất khó nhận biết, mờ nhạt, không rõ rệt.

Nguyên nhân dẫn đến trẻ bị nhiễm vi khuẩn HP

Nguyên nhân phổ biến gây nhiễm vi khuẩn HP ở trẻ do lây nhiễm từ người lớn qua đường phân – miệng, miệng – miệng và lây qua các vật dụng cá nhân, thiết bị y tế.

Dưới đây là một số hoạt động làm tăng nguy cơ nhiễm vi khuẩn HP ở trẻ em:

• Dùng chung nước chấm, bát đũa, ăn uống với người lớn hoặc được mớm đút thức ăn.
• Người lớn hôn môi trẻ
• Người thân trong đình bị nhiễm vi khuẩn HP không có thói quen rửa tay trước khi chế biến thức ăn và sau khi đi vệ sinh
• Trẻ thường xuyên tiếp xúc gián tiếp với vi khuẩn qua ruồi, gián, nhặng,…
• Trẻ em sử dụng thực phẩm bị nhiễm khuẩn
• Trẻ bị nhiễm vi khuẩn HP khi thăm khám, điều trị ở những phòng khám không chất lượng, các thiết bị y tế không được vô trùng, vô khuẩn,…
• Tiếp xúc với Helicobacter pylori thông qua nguồn nước nhiễm khuẩn hoặc vi khuẩn qua đất

Trẻ em là đối tượng chưa hoàn thiện hệ miễn dịch và chưa được cung cấp đầy đủ kiến thức vệ sinh cá nhân, do đó nên có nguy cơ nhiễm vi khuẩn HP từ môi trường xung quanh và người thân trong gia đình. Các thống kê cho thấy, trên 85% ca nhiễm Helicobacter pylori ở trẻ em có người thân dương tính với loại xoắn khuẩn này.

Chẩn đoán nhiễm vi khuẩn HP ở trẻ em

Các biểu hiện khi nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori ở trẻ em thường không được thể hiện rõ ràng. Do đó, khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường ở dạ dày hoặc nghi ngờ trẻ bị nhiễm xoắn khuẩn, ba mẹ cần chủ động đưa trẻ đến bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị sớm.

Kỹ thuật chẩn đoán vi khuẩn HP chỉ thực hiện với các trường hợp trẻ bị viêm loét dạ dày được phát hiện thông qua chụp X-Quang và nội soi. Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm với trường hợp trẻ bị đau bụng thường xuyên hoặc người thân có tiền sử nhiễm vi khuẩn HP hay ung thư dạ dày.

Dưới đây là một số xét nghiệm được áp dụng phổ biến trong chẩn đoán vi khuẩn HP ở trẻ em:

Sinh thiết: Khi thực hiện kỹ thuật nội soi đường tiêu hóa, bác sĩ sẽ thu thập các mô ở niêm mạc dạ dày để quan sát mô bệnh học. Sinh thiết sẽ giúp loại trừ các khả năng như loạn sản ruột hay còn được gọi là giai đoạn đầu tiên của ung thư dạ dày.

Nuôi cấy xoắn khuẩn: Các mô niêm mạc ở dạ dày sẽ được nuôi cấy với mục đích xác định được chủng vi khuẩn gây ra bệnh. Dựa vào đó bác sĩ sẽ đánh giá được độ nhạy cảm của xoắn khuẩn với các loại thuốc kháng sinh. Từ đó sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp với từng trường hợp.

Kỹ thuật sinh học phân tử (PCR): Kỹ thuật này sẽ khuếch đại một đoạn ADN của xoắn. Thông qua mã gen bác sĩ sẽ xác định được chủng vi khuẩn tồn tại trong dạ dày. Đây là kỹ thuật xét nghiệm cho ra kết quả chính xác cao nhưng mức chi phí khá cao nên chỉ một số ít cơ sở y tế thực hiện.

Test hơi thở: Đây là một trong các kỹ thuật xét nghiệm Helicobacter pylori không xâm lấn. Với kỹ thuật chẩn đoán này sẽ xác định được sự tồn tại của vi khuẩn HP thông qua hơi thở. Test hơi thở không gây đau đớn, khó chịu và gần như không xâm lấn nên thường được áp dụng phổ biến, nhất là đối tượng trẻ em.

Xét nghiệm phân: Trong quá trình ăn uống, một lượng xoắn khuẩn sẽ cùng với thức ăn xuống tá tràng đến đại tràng và đào thải qua đường phân. Do đó, bác sĩ có thể đề nghị lấy mẫu phân để xác định sự hiện diện của xoắn khuẩn.

Kỹ thuật này sẽ cho ra kết quả chính xác cao và không gây đau đớn hay khó chịu ở trẻ. Tuy nhiên, việc lấy mẫu bệnh phẩm thường mất nhiều thời gian và bất tiện.

Xét nghiệm nước bọt: Kháng thể của Helicobacter pylori có thể tồn tại trong nước tiểu và nước bọt. Do đó, ngoài những xét nghiệm phổ biến trên, bác sĩ có thể áp dụng kỹ thuật này để xác định sự có mặt của vi khuẩn HP trong dạ dày của trẻ.

Ngoài các kỹ thuật chẩn đoán trên, căn cứ vào mức độ các triệu chứng lâm sàng, bác sĩ có thể thu thập một số thông tin liên quan để đưa ra các kết quả cuối cùng.

Khi nào điều trị vi khuẩn HP ở trẻ em?

Đối với người trưởng thành, việc tiêu trừ vi khuẩn HP được bác sĩ chỉ định hầu hết các trường hợp. Tuy nhiên, với đối tượng trẻ em bác sĩ chuyên khoa sẽ cân nhắc thực hiện điều trị trong những trường hợp cần thiết.

Lý do là khi sử dụng kháng sinh điều trị vi khuẩn HP có thể phát sinh một số tác dụng phụ không mong muốn, tăng nguy cơ ảnh hưởng đến quá trình phát triển toàn diện của trẻ.

Việc tiêu trừ vi khuẩn Helicobacter pylori cho trẻ em được cân nhắc trong các trường hợp sau:

• Trẻ em bị nhiễm vi khuẩn HP có người thân bị viêm loét dạ dày tá tràng hoặc ung thư dạ dày.
• Trẻ bị bệnh viêm loét dạ dày dương tính với Helicobacter pylori
• Trường hợp bị viêm teo dạ dày, khi quan sát mô bệnh học sẽ nhận thấy giai đoạn tiền ung thư dạ dày
• Với trường hợp trẻ có kết quả dương tính với vi khuẩn HP nhưng chưa khởi phát các bệnh lý dạ dày, lúc này bác sĩ sẽ tiến hành nội soi đường tiêu hóa trước khi xây dựng phác đồ điều trị.

Trên thực tế, một số trường hợp nhiễm vi khuẩn HP nhưng không gây ra bất kỳ triệu chứng lâm sàng nào. Thực hiện điều trị ở những trường hợp này thường không lại kết quả cao mà con ảnh hưởng đến sức khỏe, sự phát triển toàn diện của trẻ.

Do đó, điều trị nhiễm vi khuẩn HP ở trẻ em cần được cân nhắc kỹ nhằm tránh những can thiệp trị liệu không cần thiết.

Phác đồ điều trị vi khuẩn HP ở trẻ em

Phác đồ tiêu trừ vi khuẩn HP ở trẻ gồm ít nhất 2 loại thuốc kháng sinh và từ 1 – 2 thuốc giảm bài tiết axit dạ dày. Trước khi xây dựng phác đồ điều trị cho từng trường hợp, bác sĩ sẽ tiến hành nuôi cấy xoắn khuẩn để đánh giá mức độ nhạy cảm với các nhóm kháng sinh, từ đó ngăn ngừa tình trạng vi khuẩn HP kháng thuốc.

Thông thường, liệu trình điều trị vi khuẩn HP theo phác đồ được chỉ định trong vòng 2 tuần. Tuy nhiên, với các trường hợp không đáp ứng hoặc đáp ứng không tốt, sẽ kéo dài thời gian điều trị hơn.

Dưới đây là phác đồ điều trị vi khuẩn HP ở trẻ em:

Trẻ em dưới 8 tuổi:

• Metronidazole + Amoxicillin + PPI 
• Clarithromycin + Amoxicillin + PPI

Trẻ em từ 8 tuổi trở lên:

• Có thể được chỉ định 1 trong 2 phác đồ trên hoặc
• Doxycycline/ Tetracycline + Metronidazole + PPI

Hướng dẫn liều dùng cụ thể:

• Amoxicillin: Mỗi ngày dùng  50mg/ kg
• Doxycycline: Mỗi ngày dùng 5mg/ kg
• Tetracycline: Mỗi ngày dùng 50mg/ kg
• Clarithromycin: Mỗi ngày 20mg/ kg
• PPI (Omeprazole): Mỗi ngày dùng 1 mg/ kg

Ngoài ra, ba mẹ cần thông báo với bác sĩ về chiều cao, cân nặng và độ tuổi của trẻ để bác sĩ áp dụng phác đồ điều trị cũng như điều chỉnh liều dùng phù hợp.

Sau khi kết thúc thời gian điều trị, bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm một lần nữa để đánh giá kết quả điều trị. Các kỹ thuật xét nghiệm được tiến thành sau khi ngưng sử dụng PPI (thuốc ức chế bơm proton) và thuốc kháng sinh 4 tuần nhằm đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác nhất.

Kết quả điều trị vi khuẩn HP thành công khi các xét nghiệm trên đều cho ra kết quả âm tính với xoắn khuẩn này. Trong trường hợp điều trị thất bại với phác đồ điều trị đầu tiên, lúc này bác sĩ sẽ sinh thiết và nuôi cấy mới để xác định mức độ nhạy cảm của vi khuẩn, dựa vào đó xây dựng phác đồ điều trị phù hợp.

Các biện pháp chăm sóc khi trẻ nhiễm vi khuẩn HP

Việc sử dụng thuốc trong điều trị vi khuẩn HP có thể gây ra một số phản ứng như ăn uống kém, buồn nôn, nôn mửa, đau đầu,…

Do đó, song song với việc điều trị theo chỉ định của bác sĩ chuyên môn, ba mẹ cần xây dựng chế độ chăm sóc đúng cách giúp giảm tác dụng phụ của thuốc điều trị, đồng thời nâng cao thể trạng và hệ miễn dịch của trẻ.

Một số biện pháp chăm sóc khi trẻ bị nhiễm vi khuẩn HP:

• Tăng cường bổ sung các nhóm thực phẩm giàu vitamin, lợi khuẩn và chất xơ có trong sữa chua, rau xanh, trái cây tươi, các loại củ và hạt vào khẩu phần ăn hàng ngày. Các dưỡng chất trong những nhóm thực phẩm này sẽ giúp tăng sức đề kháng cho đường ruột, hỗ trợ hoạt động tiêu hóa tốt hơn.
• Trường hợp trẻ bị đau vùng thượng vị thường xuyên, nôn mửa, buồn nôn,…Ba mẹ nên tập thói quen cho bé ăn chín, uống chín, ăn những thức ăn mềm dễ tiêu hóa, nên chia nhỏ các bữa ăn chính nhằm làm giảm áp lực lên đường ruột và dạ dày.

• Chọn các thực phẩm tươi, sạch đảm bảo chất lượng và sơ chế sạch trước khi chế biến. Việc sử dụng nguồn thực phẩm không rõ nguồn gốc có thể gây rối loạn tiêu hóa, tăng nguy cơ nhiễm khuẩn ở các ổ viêm dạ dày.
• Tập cho trẻ thói quen vệ sinh tay với xà phòng sát khuẩn trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và sau khi tiếp xúc với động vật, nguồn nước, đất,…
• Để trẻ ăn uống riêng, điều này sẽ làm giảm nguy cơ nhiễm vi khuẩn HP cho những thành viên trong gia đình.
• Thực hiện các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm chéo, bên cạnh đó những người thân trong gia đình nên thực hiện xét nghiệm vi khuẩn HP trong trường hợp cần thiết.
• Cho trẻ dùng thuốc đầy đủ theo chỉ định của bác sĩ chuyên môn. Chủ động đưa trẻ tái khám đúng lịch hẹn và khi có các biến chứng phát sinh để bác sĩ theo dõi và xử lý kịp thời.

Việc chữa trị tiêu trừ vi khuẩn HP chỉ được thực hiện trong những trường hợp cần thiết. Do đó, khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường, ba mẹ nên chủ động đưa trẻ đến bệnh viện để được chẩn đoán và dựa vào tình trạng sức khỏe, mức độ triệu chứng, bác sĩ sẽ áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp. Tuyệt đối không tự ý thuốc điều trị cho trẻ em khi bị nhiễm vi khuẩn HP vì có thể gây ra các biến chứng nặng nề.