Rối loạn tiêu hóa ở người lớn: Nguyên nhân, cách xử lý, phòng ngừa

Rối loạn tiêu hóa ở người lớn là tình trạng xảy ra phổ biến do nhiều nguyên nhân. Ngoài gây ra các triệu chứng khó chịu thì còn ảnh hưởng rất lớn tới sinh hoạt và sức khỏe. Cần có biện pháp khắc phục phù hợp và kịp thời để ngăn ngừa các vấn đề nghiêm trọng phát sinh.

Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Rối loạn tiêu hóa đề cập đến tình trạng hoạt động bất thường của các cơ quan trong hệ tiêu hóa. Từ đó kích hoạt nhiều triệu chứng khó chịu ảnh hưởng đến sức khỏe và cuộc sống người bệnh.

Tình trạng rối loạn tiêu hóa có thể xảy ra ở tất cả mọi đối tượng, bao gồm cả trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người trưởng thành hay người cao tuổi. Thực tế ghi nhận, hiện có rất nhiều người trưởng thành bị rối loạn tiêu hóa do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Một số nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở người trưởng thành bao gồm:

1. Chế độ ăn uống kém lành mạnh

Chế độ ăn uống là yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe tổng thể nói chung. Đặc biệt là trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan tiêu hóa.

Việc duy trì chế độ ăn uống kém lành mạnh có thể gây ra rất nhiều hệ lụy. Đây được cho là nguyên nhân rất phổ biến kích hoạt các triệu chứng rối loạn tiêu hóa.

Nhất là ở những người thường xuyên ăn đồ không hợp vệ sinh, đồ ăn ôi thiu, không rõ nguồn gốc. Điều này sẽ tạo điều kiện cho các loại hại khuẩn, tạp trùng xâm nhập và gây mất cân bằng hệ vi sinh trong đường ruột. Từ đó làm kích hoạt các triệu chứng đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, đầy hơi, khó tiêu…

2. Lạm dụng bia rượu, thuốc lá

Rượu bia là thức uống có chứa lượng cồn rất lớn gây ra nhiều tổn hại cho sức khỏe. Đặc biệt là các thức uống này có thể khiến cho dạ dày co bóp nhiều và tiết ra nhiều acid dịch vị hơn. Từ đó kích hoạt các triệu chứng bất thường.

Ngoài ra, tình trạng rối loạn tiêu hóa còn được xác định là xuất hiện nhiều hơn ở những người thường xuyên hút thuốc lá. Bởi chất nicotin trong thuốc lá có thể gây co thắt và làm tổn hại tới niêm mạc dạ dày. Từ đó gây ra tình trạng rối loạn tiêu hóa.

3. Tác dụng phụ của thuốc

Việc sử dụng thuốc Tây, nhất là thuốc kháng sinh liên tục trong thời gian dài sẽ gây ra nhiều tác động xấu cho hệ tiêu hóa. Bởi kháng sinh không chỉ tiêu diệt hại khuẩn mà còn vô tình tiêu diệt các lợi khuẩn trong đường ruột. Từ đó khiến cho triệu chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài, khó điều trị dứt điểm và rất dễ tái phát.

4. Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột

Trong đường ruột của con người luôn tồn tại cả các loại vi khuẩn có lợi và có hại. Chúng có tỷ lệ cân bằng với nhau để đảm bảo duy trì sức khỏe tốt.

Tuy nhiên khi hại khuẩn sinh sôi, chúng sẽ lấn át lợi khuẩn và gây ra tình trạng mất cân bằng hệ vi sinh. Từ đó làm giảm sức đề kháng của cơ thể và dẫn tới tình trạng loạn khuẩn đường ruột. Đồng thời kích hoạt các triệu chứng bất thường.

5. Các vấn đề bệnh lý

Trong rất nhiều trường hợp, tình trạng rối loạn tiêu hóa có thể liên quan đến các vấn đề bệnh lý. Bao gồm:

• Bệnh dạ dày: Khó tiêu chức năng, viêm loét dạ dày cấp và mạn tính, ung thư dạ dày.
• Bệnh ruột non: Thường là viêm ruột non đặc hiệu hoặc không đặc hiệu.
• Bệnh đại tràng: Hội chứng ruột kích thích, lao hồi manh tràng, bệnh Crohn, viêm loét đại trực tràng chảy máu, ung thư đại tràng.
• Bệnh lý về tụy: Viêm tụy mạn tính hay ung thư tụy.
• bệnh lý tại gan: Viêm gan virus, viêm gan mạn, xơ gan hay ung thư gan.
• Hệ thống đường mật: Viêm túi mật mạn, sỏi đường mật hay rối loạn cơ năng đường mật.

Ngoài ra, nguy cơ gặp phải tình trạng rối loạn tiêu hóa cũng sẽ tăng lên khi gặp phải một số vấn đề khác. Điển hình như lao màng bụng, ung thư màng bụng, bệnh lý hạch mạc treo, bệnh tuyến giáp, bệnh tiểu đường…

Biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Triệu chứng rối loạn tiêu hóa có thể khác nhau ở từng đối tượng cụ thể. Dưới đây là các biểu hiện thường gặp nhất:

1. Đau bụng

Đau bụng là triệu chứng rất phổ biến khi bị rối loạn tiêu hóa. Vị trí đau thường là ở vùng thượng vị, bên phải hay bên trái bụng. Trong một số trường hợp cơn đau còn ảnh hưởng đến khắp bụng.

Nếu bị rối loạn tiêu hóa kéo dài thì người bệnh có thể gặp phải những cơn đau kịch phát và dữ dội. Tình trạng này có thể liên quan tới việc ăn uống, chấn thương về tâm lý. Tuy nhiên cũng có trường hợp đau tự phát nhưng không có căn nguyên rõ rệt.

2. Các biểu hiện ở dạ dày

Biểu hiện của chứng rối loạn tiêu hóa ở người lớn chủ yếu là rối loạn ở dạ dày. Triệu chứng đau bụng thường kèm theo buồn nôn, nôn ói, ợ chua, ợ hơi, đầy bụng, ăn nhanh no, chướng bụng…

Tình trạng ăn không tiêu thường xảy ra sau khi tiêu thụ các loại thức ăn lạ, chứa nhiều dầu mỡ hay thức ăn khó tiêu. Đây là biểu hiện phổ biến gây ra nhiều phiền phức cho người bệnh. Ngoài khó chịu, tức bụng thì còn bị khó ngủ, đôi khi phải nôn ra được mới dễ chịu.

3. Triệu chứng khác

Ngoài các biểu hiện ở dạ dày thì chứng rối loạn tiêu hóa có thể gây ra một số biểu hiện khác đi kèm. Bao gồm:

• Rối loạn đại tiện: Táo bón, tiêu chảy hoặc có sự kết hợp đan xen giữa 2 tình trạng này. Đôi khi người bệnh còn bị đại tiện ra phân sống, có nhiều nhầy, có máu tươi hay màu đen. Ngoài ra còn bị khó đi ngoài, có cảm giác đi không hết phân và thường mót rặn.
• Chán ăn: Đôi khi người bệnh bị chán ăn với một nhóm thực phẩm nhất định (tính chất chọn lọc). Thường là sợ cá, tôm, hải sản, dưa chua… Tuy nhiên cũng có thể là tình trạng chán ăn chung khiến cho cơ thể gầy sút.

4. Thể trạng của người bệnh

Thể trạng của người bị rối loạn tiêu hóa có thể bình thường hay bị suy sụp với mức độ khác nhau. Điều này tùy thuộc vào một số yếu tố sau:

• Tính chất cơ năng hoặc thực thể của triệu chứng
• Mức độ và thời gian kéo dài của triệu chứng chán ăn
• Dinh dưỡng hỗ trợ trong thời gian bị rối loạn tiêu hóa

Trên thực tế, các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn rất đa dạng. Có thể rầm rộ và gây ra nhiều phiền phức nhưng cũng có trường hợp triệu chứng nhẹ khiến nhiều người chủ quan.

Chẩn đoán nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Như đã đề cập, tình trạng rối loạn tiêu hóa ở người lớn có thể liên quan đến nhiều nguyên nhân. Việc xác định rõ nguyên nhân sẽ giúp ích rất lớn cho việc điều trị cũng như phòng ngừa.

Người bệnh cần chú ý tìm gặp bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán phù hợp. Bác sĩ thường sẽ khai thác rất kỹ bệnh sử và các triệu chứng lâm sàng kèm theo để hỗ trợ chẩn đoán. Bởi hệ thống tiêu hóa có liên quan tới nhiều bộ phận khác nhau.

Một số xét nghiệm cận lâm sàng có thể được chỉ định để hỗ trợ chẩn đoán. Bao gồm:

• Xét nghiệm phân: Giúp tìm ký sinh trùng, sán, trứng giun nếu có.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra công thức máu, men tụy, men gan và chức năng tuyến giáp.
• Chọc dịch màng bụng để làm xét nghiệm nhằm xác định dịch viêm hay dịch thấm. Có thể cấy dịch để tìm kiếm vi khuẩn ở trong dịch ổ bụng.
• Siêu âm ổ bụng: Giúp đánh giá tổn thương gan – mật – tụy hay dịch bên trong ổ bụng.
• Nội soi dạ dày – ruột non – đại tràng để phát hiện ra các tổn thương như viêm, loét hay ung thư.

Để chẩn đoán chứng rối loạn tiêu hóa ở người lớn cần phải thực hiện việc kiểm tra có hệ thống. Từ đó giúp xác định nguyên nhân và đưa ra hướng điều trị phù hợp.

Cách xử lý tình trạng rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Rối loạn tiêu hóa là tình trạng phổ biến và thường không nghiêm trọng. Tuy nhiên nếu chủ quan không điều trị sớm thì các vấn đề rủi ro rất dễ xảy ra.

Đặc biệt ở những người bị rối loạn tiêu hóa kéo dài, cơ thể rất dễ bị mất nước và suy nhược. Hơn nữa một số trường hợp còn bị mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột và làm tăng nguy cơ mắc phải nhiều bệnh lý. Điển hình như viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích, bệnh lý dạ dày hay thậm chí là ung thư dạ dày hay ung thư đường ruột.

Để giảm thiểu các vấn đề rủi ro, cần chú ý điều trị chứng rối loạn tiêu hóa kịp thời. Các giải pháp có thể bao gồm:

1. Điều trị tại nhà

Việc điều trị tại nhà đem lại hiệu quả rất khả quan với tình trạng rối loạn tiêu hóa nhẹ. Đặc biệt là ở các trường hợp triệu chứng không liên quan tới các vấn đề bệnh lý.

Các giải pháp điều trị rối loạn tiêu hóa ở người lớn tại nhà được áp dụng phổ biến bao gồm:

– Thay đổi chế độ dinh dưỡng:

Chế độ ăn cần đảm bảo đủ 4 nhóm chất bao gồm chất đạm, chất béo, tinh bột, vitamin và khoáng chất. Thức ăn cần được nấu chín và chế biến đảm bảo vệ sinh. Cần tránh các loại thức ăn tái sống. Có thể chia nhỏ các bữa ăn nhưng tuyệt đối không được bỏ bữa.

Uống đủ nước, tăng cường các thực phẩm giàu chất xơ, vitamin C và sữa chua khi bị rối loạn tiêu hóa. Cần tránh sử dụng rượu bia, đồ uống có ga, chất kích thích, đồ ăn cay nóng nhiều dầu mỡ.

– Thiết lập chế độ sinh hoạt khoa học:

Cần dành thời gian cho hoạt động thể chất mỗi ngày với các bài tập phù hợp. Điều này sẽ giúp kích thích hoạt động co bóp của dạ dày và đường ruột.

Ngoài ra nên ngủ đủ giấc giúp cho cơ thể được nghỉ ngơi. Lối sống lành mạnh không chỉ tốt cho tim mạch mà còn hỗ trợ cân bằng hoạt động bài tiết men tiêu hóa và cân bằng nhu động ruột.

– Uống trà thảo mộc:

Một số loại trà thảo mộc có thể giúp hỗ trợ khắc phục các triệu chứng rối loạn tiêu hóa. Đồng thời giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn và hạn chế vấn đề rủi ro phát sinh.

• Trà bạc hà: Làm giảm triệu chứng buồn nôn, chướng bụng và đầy hơi hiệu quả. Hơn nữa còn chứa hoạt chất Peppermint có khả năng chống co thắt dạ dày. Tuy nhiên không dùng trà bạc hà cho các trường hợp bị trào ngược acid dạ dày.
• Trà hoa cúc: Có tác dụng làm giảm lượng acid dư thừa bên trong đường tiêu hóa, giảm căng thẳng và hỗ trợ giấc ngủ. Thành phần Chamomile trong trà hoa cúc còn có tác dụng giảm đau và chống viêm rất tốt.
• Trà gừng: Giúp làm giảm buồn nôn và giảm đau bụng do rối loạn tiêu hóa. Ngoài ra nhiều thành phần hoạt chất trong gừng còn có tác dụng kháng khuẩn cũng như chống viêm hiệu quả.

Ngoài ra, người bệnh còn có thể sử dụng một số vị thuốc nam để hỗ trợ điều trị chứng rối loạn tiêu hóa tại nhà. Ví dụ như lá ổi, lá mơ lông. rau sam, tỏi, rễ cam thảo…

2. Thăm khám và điều trị y tế

Việc điều trị tại nhà chỉ đáp ứng tốt với các trường hợp bị rối loạn tiêu hóa nhẹ. Nếu các triệu chứng không có xu hướng thuyên giảm hay ngày càng tồi tệ thì việc thăm khám bác sĩ là rất cần thiết.

Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra tiền sử bệnh và yêu cầu các xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán nguyên nhân. Sau đó căn cứ vào kết quả chẩn đoán và mức độ bệnh để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Thông thường các trường hợp bị rối loạn tiêu hóa sẽ được điều trị bằng thuốc. Một số loại thuốc thường được kê toa bao gồm:

– Berberin:

Loại thuốc này được chỉ định phổ biến với các trường hợp bị rối loạn tiêu hóa gây tiêu chảy. Berberin là một loại kháng sinh thực vật nên rất an toàn cho người sử dụng.

Thuốc có tác dụng hỗ trợ tiêu diệt các hại khuẩn bên trong đường ruột. Với những người bị rối loạn tiêu hóa kéo dài thì bác sĩ thường yêu cầu dùng Berberin trong các trường hợp lỵ do tiêu chảy, trực khuẩn hay viêm ruột.

– Neopeptine:

Neopeptine thực chất là một loại men tiêu hóa dành cho người lớn. Thuốc này có công dụng giúp cho các loại thức ăn được tiêu hóa một cách dễ dàng nhất. Từ đó làm giảm các triệu chứng đầy hơi, chướng bụng.

– Domperidon:

Loại thuốc này thường được kê toa thì tình trạng co bóp của dạ dày kém đi. Hơn nữa còn có tác dụng giúp cho sự chuyển hóa thức ăn từ dạ dày tới đường ruột chậm lại.

Domperidon sẽ giúp điều hòa nhu động ruột và dạ dày. Đồng thời hỗ trợ khắc phục tình trạng buồn nôn, đầy bụng. Tuy nhiên những người bị chảy máu dạ dày – ruột, phụ nữ mang thai hay người bị nghẽn ruột tuyệt đối không được sử dụng loại thuốc này.

– Maalox:

Thuốc Maalox có tác dụng cải thiện các triệu chứng ợ chua, khó tiêu, đầy bụng và dư thừa acid dịch vị. Maalox có khả năng kháng acid dịch vị để bảo vệ niêm mạc dạ dày tá tràng và thực quản. Đồng thời trị chúng đầy bụng, khó tiêu. Thuốc phát huy tác dụng tốt nhất nếu uống sau khi ăn khoảng 30 – 60 phút.

– Men vi sinh:

Việc bổ sung men vi sinh đặc biệt cần thiết trong trường hợp bị mất cân bằng hệ vi sinh bên trong đường ruột. Cung cấp lợi khuẩn sẽ giúp cho việc tiêu hóa và hấp thu thức ăn được dễ dàng hơn. Tuy nhiên cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi có ý định sử dụng bất cứ loại men vi sinh nào.

Trong nhiều trường hợp, tình trạng rối loạn tiêu hóa ở người lớn có thể liên quan tới các vấn đề bệnh lý. Tùy thuộc vào từng bệnh lý sẽ có phác đồ điều trị phù hợp. Người bệnh cần nghiêm túc tuân thủ phác đồ mà bác sĩ chuyên khoa đã chỉ định.

Biện pháp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Rối loạn tiêu hóa là tình trạng rất dễ xảy ra và có nguy cơ tái phát cao sau điều trị. Do đó, bạn cần chủ động thực hiện các biện pháp chăm sóc và dự phòng bệnh.

Chú ý đến một số vấn đề sau:

• Bổ sung đủ nước cho cơ thể (khoảng 2 – 2.5 lít nước/ ngày). Ngoài nước lọc có thể uống thêm các loại nước ép từ rau củ quả tươi. Tuyệt đối không tiêu thụ rượu bia và các loại nước ngọt đóng chai.
• Tăng cường các loại thực phẩm giàu lợi khuẩn trong  chế độ dinh dưỡng. Tốt nhất là sữa chua, probi, kefir… Không nên tiêu thụ quá nhiều các món muối chua như kim chi, cà muối, dưa cải muối…
• Cân bằng dưỡng chất trong khẩu phần ăn. Nên tăng cường rau xanh và trái cây tươi để bổ sung đủ chất xơ cho hệ tiêu hóa hoạt động ổn định.
• Hạn chế ăn các loại đồ chiên xào, thức ăn cay nóng, đồ khô cứng, khó tiêu. Không hút thuốc lá, uống rượu bia và dùng các chất kích thích.
• Ăn chậm, nhai kỹ, ăn chín và uống sôi. Đặc biệt không nên ăn các món tái sống nếu hệ tiêu hóa không thật khỏe mạnh. Tuyệt đối không nằm hay vận động mạnh ngay sau khi vừa ăn xong.
• Điều chỉnh chế độ sinh hoạt điều độ. Chú trọng đến chất lượng giấc ngủ, tuyệt đối không thức khuya hay làm việc quá sức.
• Thiết lập thói quen đi đại tiện khoa học. Mỗi ngày nên đi đại tiện trong khung giờ cố định.
• Khi gặp phải các triệu chứng bất thường ở đường tiêu hóa, nên chủ động thăm khám bác sĩ để được hướng dẫn khắc phục.

Rối loạn tiêu hóa ở người lớn là tình trạng phổ biến cần được quan tâm đúng mức. Tốt nhất nên chủ động thăm khám bác sĩ nếu các giải pháp khắc phục tại nhà không mang lại hiệu quả. Ngoài điều trị y tế thì người bệnh nên quan tâm đến các giải pháp chăm sóc và dự phòng để nhận được kết quả tốt nhất.