Nóng bụng: Nguyên nhân và các biện pháp khắc phục

Nóng bụng là tình trạng ổ bụng có cảm giác cồn cào, nóng rát và khó chịu. Đây là một trong những dấu đặc trưng của các bệnh lý ở dạ dày. Trên thực tế, hiện tượng có thể phát sinh do các nguyên nhân khác nhau như chế độ ăn uống không hợp lý, thói quen sinh hoạt không khoa học, mắc các vấn đề về đường ruột, thận, gan,…

Hiện tượng nóng bụng là gì?

Nóng bụng là biểu hiện tiêu hoa thường phổ biến, khởi phát sau khi tiêu thụ các thức ăn cay nóng hoặc uống nhiều rượu, bia. Tình trạng này tạo ra cảm giác khó chịu, nóng rát ở vùng bụng, có thể xuất hiện ở vùng bụng dưới, quanh rốn, vùng bụng trên rốn.

Tuy nhiên, qua các thống kê cho thấy, hầu hết các trường hợp nóng bụng thường phát sinh ở vùng thượng vị và quanh rốn.

Triệu chứng nóng bụng thường đi kèm với các biểu hiện như:

• Đầy hơi, chướng bụng
• Khó tiêu
• Nóng rát dạ dày, đôi khi tình trạng nóng rát còn xảy ra ở cả thực quản
• Ợ nóng, ợ chua, ợ hơi
• Táo bón, tiêu chảy
• Đau bụng dữ dội hoặc âm ỉ
• Bụng cồn cào
• Ăn uống không cảm thấy ngon miệng

Nguyên nhân gây nóng bụng

Khu vực bụng chứa rất nhiều cơ quan với các chức năng khác nhau. Do đó, tình trạng nóng bụng có thể phát sinh bởi các nguyên nhân khác nhau. Trong đó, một số nguyên nhân phổ biến nhất là do thói quen ăn uống, sinh hoạt không hợp lý và ảnh hưởng từ các bệnh lý ở thực quản và dạ dày.

Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến gây ra hiện tượng nóng bụng, bụng cồn cào.

1. Dấu hiệu của bệnh dạ dày, thực quản

Theo các thống kê cho thấy, hầu hết các trường hợp nóng bụng đều phát sinh do các vấn đề ở dạ dày, thực quản. Dấu hiệu nhận biết của các bệnh lý này thường xuất hiện đột ngột, không có dấu hiệu báo trước, thường sẽ bùng phát mạnh khi đói, sau khi ăn no hoặc vào ban đêm.

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Đây là hiện tượng axit dạ dày và thức ăn trào ngược từ dạ dày lên thực quản. Trào ngược dạ dày thực quản đặc trưng bởi các chứng ợ nóng, ợ hơi, nóng rát thượng vị, đau dạ dày, trớ thức ăn, buồn nôn,…Các triệu chứng kéo dài có thể gây hôi miệng và tăng nguy cơ khởi phát các bệnh lý hô hấp mãn tính.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến hiện tượng nóng bụng, nóng rát dạ dày. Viêm loét dạ dày còn điển hình với một số triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, đau thượng vị, ợ chua, ợ hơi, đầy hơi, ăn uống kém, khó tiêu,…

Các dấu hiệu bệnh lý thường bùng phát dữ dội khi bụng trong trạng thái quá đói hoặc quá no, khi dung nạp đồ uống, thực phẩm gây kích thích dạ dày và khi căng thẳng thần kinh quá mức.

Hội chứng Zollinger-Ellison: Hội chứng này phát sinh khi cơ thể chứa quá nhiều u gastrin. Đây là loại u sản sinh hormone gastrin có khả năng kích thích dạ dày bài tiết dịch vị quá mức.

Do đó, trong một số trường hợp có hiện tượng nóng bụng, cồn cào, đầy hơi, buồn nôn có thể là dấu hiệu của hội chứng Zollinger-Ellison. Nếu không được điều trị, tiến hành phẫu thuật kịp thời, hội chứng này có thể gây ra biến chứng nguy hiểm như gây loét và thủng dạ dày.

2. Tác dụng phụ thuốc điều trị

Tình trạng nóng bụng, cồn cào khó chịu, buồn nôn cũng có thể là tác dụng phụ của thuốc điều trị, chủ yếu là các nhóm thuốc kháng sinh, thuốc chứa corticoid, NSAID.

Thuốc chống viêm không chứa steroid và thuốc corticoid khi được dung nạp vào cơ thể sẽ hoạt hoạt động bằng cách ức chế prostaglandin, đây là một loại axit béo có vai trò trung gian trong việc thụ cảm phản ứng viêm và tín hiệu đau.

Khi ức chế thành phần này sẽ giúp cơ thể cải thiện tình trạng đau nhức, viêm ở những cơ quan bị tổn thương.

Tuy nhiên, thành phần prostaglandin hệ tiêu hóa sẽ làm giảm bài tiết dịch vị gây ra bởi histamin hoặc pentagastrin. Ức chế thành phần có thể làm tăng dịch vị trong dạ dày, từ đó phát sinh các triệu chứng buồn nôn, nóng rát, đau thượng vị, nôn mửa,…

Các loại thuốc kháng sinh có khả năng tiêu trừ các vi khuẩn gây hại, tuy nhiên đây là một trong những nhóm thuốc ảnh hưởng đến cơ quan tiêu hóa. Thuốc kháng sinh có thể tiêu diệt các vi khuẩn có lợi trong đường ruột.

Tình trạng này sẽ dẫn đến mất cân bằng hệ tiêu hóa, gây ra các chứng đầy hơi, ợ chua, nóng rát, chướng bụng,…

3. Thường xuyên sử dụng rượu bia

Tình trạng nóng bụng thường phát sinh ngay sau khi bạn sử dụng rượu, bia, nhất là các loại rượu có nồng độ cồn cao. Khi được dung nạp vào dạ dày, thức uống này sẽ kích thích tăng tiết axit dịch vị khiến niêm mạc ở dạ dày và ruột non bị nóng rát, khó chịu.

Việc lạm dụng rượu bia trong thời gian dài sẽ khiến chất ethanol và các hoạt chất khác bào mòn niêm mạc dạ dày, từ đó làm tăng nguy cơ gây viêm loét dạ dày tá tràng. Ngoài ra, người sử dụng bia rượu còn gây ra các tổn thương ở gan, thận, tụy và thoái hóa thần kinh trung ương.

4. Dung nạp các thực phẩm cay nóng

Thường xuyên dùng các món ăn cay nóng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng nóng bụng. Một số gia vị như ớt, tiêu, tỏi, quế,…Có thể kích thích niêm mạc dạ dày và gây ra các triệu chứng ở dạ dày.

Trường hợp bị nóng bụng do ăn các thực phẩm cay nóng sẽ có xu hướng thuyên giảm chỉ sau vài giờ hay vài ngày. Đối tượng đang mắc các bệnh lý tiêu hóa, khi dung nạp thức ăn cay nóng có thể làm bùng phát, khiến các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn.

5. Các nguyên nhân khác

Ngoài các nguyên nhân phổ biến trên, hiện tượng nóng bụng có thể khởi phát do một số nguyên nhân khác như:

Dị ứng thực phẩm

Dị ứng thực phẩm có thể là nguyên nhân dẫn đến phát sinh hiện tượng nóng bụng. Tình trạng này xuất hiện khi hệ miễn dịch nhầm lẫn protein trong thực phẩm là dị nguyên gây bệnh và đối kháng lại bằng cách giải phóng histamin khỏi phức hợp với protein.

Histamin sẽ được phóng thích vào niêm mạc hô hấp, da và tiêu hóa. Thành phần này sẽ gây kích thích phản ứng dị ứng và khởi phát các triệu chứng từ mức độ nhẹ đến mức độ nặng như ngứa da, ngứa cổ họng, nổi mề đay, mẩn ngứa, đau bụng âm ỉ, nghẹn cổ họng, buồn nôn, nóng bụng, khó thở,…

Với các trường hợp dị ứng nặng (choáng, khó thở, bất tỉnh), lúc này cần đưa người bệnh đến bệnh viện để được xử lý kịp thời, tránh gây ra các biến chứng nguy hiểm đe dọa tính mạng.

Hút thuốc lá

Trong thuốc lá có chứa nicotin không chỉ tác động xấu đến tim mạch, phổi mà còn ảnh hưởng đến niêm mạc dạ dày và cơ quan tiêu hóa. Theo các nghiên cứu cho thấy, nicotin có khả năng kích thích sản xuất endothelin, đây là một loại protein có thể làm suy giảm lớp màng bảo vệ niêm mạc dạ dày.

Hơn nữa, trong khói thuốc lá còn kích thích tuyến thượng thận sản xuất ra hormone cortisol gây căng thẳng và kích thích bao tử tiết nhiều axit hơn bình thường.

Hội chứng ruột kích thích

Đây là tình trạng rối loạn cơ năng của ruột già, hội chứng này đặc trưng bởi hiện tượng đại tràng nhu động nhanh hoặc chậm bất thường. Người bị hội chứng ruột kích thích không xuất hiện các tổn thương như viêm, loét, khối u.

Y học hiện nay vẫn chưa xác định được căn nguyên cụ thể gây ra hội chứng này. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hội chứng ruột kích thích đa phần lành tính và rất ít trường hợp phát sinh biến chứng nguy hiểm.

Tuy vậy, nhưng các biểu hiện của hội chứng này có thể khiến người bệnh khó chịu, cụ thể như: Nóng bụng, đau bụng âm ỉ, đầy hơi, tiêu chảy, ăn không tiêu, táo bón kéo dài, phân có chất nhầy, cơ thể xanh xao,…

Thoát vị hoành

Cơ hoành có vai trò giúp ngăn cách ổ bụng và lồng ngực, thoát vị hoành là hiện tượng phần trên dạ dày nhô ra khỏi cơ hoành và xâm lấn vào không gian ở lồng ngực. Tương tự với hội chứng ruột kích thích, vẫn chưa thể xác định được nguyên nhân gây thoát vị hoành.

Tình trạng này thường gây ra một số biểu hiện như đầy hơi, ợ nóng, đau thượng vị, nóng bụng, cồn cào, khó chịu, nhất là sau khi ăn no.

Mắc các vấn đề về gan

Áp xe gan, gan nhiễm mỡ, viêm gan siêu vi,…là các bệnh về gan thường gặp. Khi các tổn thương ở cơ quan này có thể gây ra hiện tượng đau vùng thượng vị, buồn nôn, nóng bụng, nôn mửa, vàng da, nước tiểu đậm, chán ăn, phân nhạt.

Trên thực tế, hiện tượng nóng bụng có thể phát sinh do nhiều nguyên nhân khác nhau. Tuy nhiên, một số nguyên nhân phổ biến nhất thường do thói quen sinh hoạt, ăn uống không khoa học, ảnh hưởng các bệnh ở dạ dày, thực quản.

Các biện pháp khắc phục tình trạng nóng bụng

Hiện tượng nóng bụng, cồn cào có thể dẫn đến suy giảm chất lượng giấc ngủ, cơ thể mệt mỏi, ảnh hưởng đến hiệu suất học tập, làm việc.

Để khắc phục tình trạng này, bạn có thể áp dụng một số biện pháp cải thiện tạm thời. Tuy nhiên, để kiểm soát và phòng ngừa nóng bụng tái phát, bạn cần thay đổi các thói quen tiêu cực.

Dưới đây là một số phương pháp hỗ trợ cải thiện hiện tượng nóng bụng được áp dụng phổ biến:

Các mẹo hỗ trợ cải thiện tạm thời

Để giảm nhanh tình trạng nóng bụng, cồn cào và một số biểu hiện đi kèm, bạn có thể áp dụng một số mẹo chữa dưới đây:

Uống trà hoa cúc: Trà hoa cúc không chứa caffeine, có tác dụng tốt cho sức khỏe, nhất là cơ quan tiêu hóa. Trong hoa cúc có chứa bisabolol có khả năng ức chế hoạt động và phát triển của hại khuẩn, giảm kích ứng, chống viêm. Do đó, uống một tách trà hoa cúc sẽ giúp làm ấm, làm dịu hiện tượng nóng rát dạ dày, cồn cào, nóng bụng.

Trà gừng mật ong: Trà gừng mật ong không chỉ giúp làm dịu nóng rát ở dạ dày mà còn chống cảm giác buồn nôn, nôn mửa, đồng thời thúc đẩy hoạt động hệ tiêu hóa. Ngoài ra, Gingerol có trong gừng có tác dụng chống viêm và giảm đau hiệu quả.

Nước muối ấm: Để làm giảm chứng nóng bụng, bạn có thể pha một ít nước muối ấm (1 ít muối với 300ml nước ấm). Nước giúp trung hòa axit dạ dày, và muối có tác dụng bù điện giải và giải độc. Trường hợp nôn mửa nhiều, có thể pha khoảng 2 lít nước muối nhạt và chia thành nhiều lần để uống trong ngày.

Các biện pháp khác: Bên cạnh đó, bạn có thể dùng các thảo dược có tính mát giúp làm dịu cơn nóng bụng như rau má, nha đam, cần tây, thìa là, rau diếp cá,…

Xây dựng lối sống lành mạnh, khoa học

Một số mẹo cải thiện trên chỉ mang tính chất tạm thời. Nếu không thay đổi thói quen tiêu cực, tình trạng nóng bụng có thể tái phát và trở nên nghiêm trọng hơn.

Do đó, để khắc phục tình trạng nóng bụng được khắc phục triệt để, bạn cần xây dựng lối sống lành mạnh như:

• Tránh dùng các thực phẩm chế biến sẵn, món ăn chứa nhiều gia vị, dầu mỡ, đồ ăn cay nóng, đồ hộp. Dầu mỡ, các gia vị và chất bảo quản có trong các thực phẩm này sẽ gây rối loạn hệ tiêu hóa, gây đầy hơi, chướng bụng và nóng rát dạ dày.
• Kiêng sử dụng rượu bia, nước ngọt, cà phê, nước có gas.
• Tăng cường bổ sung các nhóm thực phẩm lành mạnh, có lợi cho hệ tiêu hóa như trái cây, rau xanh, cá, các loại ngũ cốc, đậu, sữa chua. Ngoài cung cấp các dưỡng chất, năng lượng cơ thể, nhóm thực phẩm này còn giúp hoạt động tiêu hóa tốt hơn.
• Bổ sung lượng nước cần thiết sẽ giúp trung hòa axit dạ dày, hỗ trợ điều hòa nhu động ruột, từ đó đảm bảo hoạt động của cơ quan bài tiết. Do đó, bạn nên bổ sung từ 2 – 2.5 lít nước mỗi ngày.
• Dành thời gian nghỉ ngơi, thư giãn, cân bằng thời gian làm việc và nghỉ ngơi hợp lý. Tránh căng thẳng, lo âu quá mức, đặt biệt là kiêng hút thuốc lá.
• Tập thói quen không ăn quá no, không để bụng quá đói. Hạn chế các hoạt động mang vác, hoạt động mạnh sau khi ăn.
• Thay đổi thói quen lười vận động, thức khuya. Những thói quen này sẽ khiến các triệu chứng bệnh trào ngược dạ dày thực quản, viêm loét dạ dày tá tràng, hội chứng ruột kích thích và các vấn đề tiêu hóa khác  trở nên nghiêm trọng hơn.
• Mỗi ngày dành 30 phút để luyện tập các bộ môn thể thao có cường độ phù hợp. Theo các nghiên cứu cho thấy, hoạt động thể chất đều đặn có thể giúp điều hòa nhu động ruột, giảm bài tiết, co bóp quá mức dạ dày.

Trên thực tế, việc xây dựng lối sống lành mạnh, khoa học không chỉ kiểm soát tình trạng nóng bụng và các triệu chứng đi kèm mà còn hỗ trợ nâng cao sức đề kháng, giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.

Thận trọng khi dùng thuốc điều trị

Việc tự ý sử dụng thuốc điều trị không chỉ gây ra hiện tượng nóng bụng, kích thích dạ dày mà còn làm tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa và viêm loét. Để hạn chế tình trạng nóng bụng tái phát, bạn cần lưu ý các vấn đề khi sử dụng thuốc như:

Chỉ sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa, kể cả thuốc không kê toa. Đồng thời, tuân thủ theo hướng dẫn về liều lượng và thời gian dùng thuốc từ bác sĩ chuyên môn.

Trường hợp người bị đau dạ dày nên dùng thuốc Paracetamol thay thế cho thuốc NSAID. Tuy nhiên, đối tượng có các vấn đề về gan, thận hoặc tiền sử lạm dụng rượu bia, cần thận trọng khi sử dụng 2 nhóm thuốc này.

Nhóm thuốc kháng sinh và corticoid sẽ gây hại cho dạ dày và cơ quan tiêu hóa. Bên cạnh đó, các loại thuốc này còn có thể gây ra các tác dụng phụ có mức độ nghiêm trọng. Do đó, chỉ nên dùng thuốc khi có hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn.

Nên uống thuốc với 300ml nước giúp giảm kích thích lên dạ dày và nên hạn chế nằm trong khoảng 30 phút sau khi uống thuốc.

Thông báo với bác sĩ điều trị nếu mắc phải các vấn đề về gan, thận và tình trạng sức khỏe để được chỉ định các loại thuốc phù hợp.

Khi nào nên gặp bác sĩ điều trị?

Bên cạnh các nguyên nhân phổ biến như thói quen ăn uống, sinh hoạt, dùng thuốc,…Tình trạng nóng bụng còn có thể là dấu hiệu của các bệnh lý ở thực quản, dạ dày, gan,…Hầu hết các trường hợp này đều không có xu hướng tự thuyên giảm mà cần can thiệp điều trị.

Vì vậy, bạn cần gặp bác sĩ chuyên khoa khi nhận thấy các dấu hiệu sau đây:

• Tình trạng nóng bụng kéo dài, không có xu hướng cải thiện khi thay đổi các thói quen xấu
• Buồn nôn và nôn dữ dội
• Cơ thể xanh xao, gầy, ăn uống kém
• Đau bụng dữ dội
• Da bị ngứa ngáy, vàng da
• Ớn lạnh, sốt cao
• Đi kèm với bất kỳ triệu chứng khác thường

Nóng bụng là tình trạng phổ biến và có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau. Trường hợp, hiện tượng này không cải thiện sau khi thay đổi các thói quen tiêu cực. Lúc này bạn nên đến bệnh viện để được tiến hành thăm khám, chẩn đoán và can thiệp điều trị sớm nhất, tránh các biến chứng nguy hiểm.