Ho khan là gì? Nguyên nhân, biểu hiện, cách chữa trị hiệu quả

Ho khan là tình trạng cơn ho kéo dài dai dẳng mãi không dứt kèo theo cổ họng ngứa rát khó chịu làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tình trạng này kéo dài nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến ho ra máu vô cùng nguy hiểm.

Ho khan là gì?

Ho là một phản ứng tự nhiên của đường thở nhằm loại bỏ các tác nhân, dị vật đang có nguy cơ xâm nhập hệ hô hấp ra ngoài. Có nhiều loại ho khác nhau, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe cùng các triệu chứng đi kèm để phân biệt. Trong đó, ho khan là tình trạng ho kéo dài dai dẳng không dứt nhưng không có dịch đờm hay chất nhầy trong cổ họng.

Khi cổ họng bị kích thích, dù không tiết ra dịch đờm hay chất nhầy nhưng ho khán thường khiến cổ họng ngứa rát vô cùng khó chịu. Các biểu hiện thường kèm theo của ho khan gồm

• Sốt 38 – 40 độ
• Cổ họng ngứa rát khó chịu như bị kim châm
• Họng sưng đau do viêm
• Khàn tiếng
• Ngứa mũi, ngứa họng (xuất hiện do dị ứng)
• Thở khò khè
• Cảm giác ớn lạnh
• Cơ thể đau mỏi, uể oải, thiếu sức sống
• Buồn nôn và nôn
• Đau họng nhức đầu mệt mỏi
• Ra mồ hôi trộm
• Đau tức ngực, bụng, đặc biệt khi ho

Ho khan có thể xuất hiện ở mọi giới tính, lứa tuổi, nhất là với những người lớn. Đặc biệt khi về đêm các triệu chứng này càng rõ ràng hơn khiến người bệnh mệt mỏi, khó ngủ, cơ thể thiếu sức sống, làm việc thiếu hiệu quả.

Tình trạng ho khan có thể điều trị được nếu dùng thuốc và thay đổi một lối sống lành mạnh hơn. Tuy nhiên nếu ho khan kéo dài có thể gây ra một số biến chứng về hô hấp như viêm tai, viêm họng hay thậm chí là ung thư thanh quản.

Nguyên nhân gây ra ho khan

Có rất nhiều nguyên nhân khiến những cơn ho thông thường trở thành ho khan dai dẳng kéo dài mãi không khỏi. Khi đường hô hấp bị kích thích gây tổn thương khiến cho niêm mạc phế quản và phổi dần tăng sinh, tái cấu trúc làm hệ hô hấp hình thành các xơ sẹo. Lúc này thành phế quản dày lên, khả năng co dãn đàn hồi cũng kém hơn, lượng O2 hít vào và CO2 thở không đủ sẽ tồn đọng lại bên trong phế nang và kích thích niêm mạc hệ hô hấp gây ra các cơn ho.

Việc tái cấu trúc hệ hô hấp này khiến các cơ quan này trở nên nhạy cảm hơn với các yếu tố kích thích như khói bụi, dị nguyên, vi khuẩn.. Khả năng lây nhiễm cao hơn và dễ tái phát, khó chấm dứt chính là nguyên nhân gây ra các cơn ho khan dai dẳng lặp đi lặp lại nhiều lần.

Một số bệnh lý tác động có thể gây ra các cơn ho khan gồm

Cảm lạnh

Nguyên nhân chính gây cảm lạnh là do các nhóm virus thuộc chủng Rhinovirus, hoặc Enterovirus tấn công và lây lan nhanh chóng làm suy giảm chức năng của hệ hô hấp. Lúc này đường thở bị suy yếu và kích thích gây ra những cơn ho khan kéo dài dai dẳng, nếu không được điều trị đúng cách noa có thể kéo dài đến tận 2 tháng, thậm chí là vài năm.

Nguyên nhân này được đánh giá là dễ xảy ra nhất, là cũng khó điều trị nhất. Sau các cơn cảm lạnh người bệnh cứ bị những cơn ho khan làm phiền và có thể dẫn đến mãn tính thì sẽ rất khó để loại bỏ dứt điểm.

Hen suyễn

Những người mắc bệnh hen suyễn sẽ có nguy cơ rất cao bị ho khan hành hạ do đường thở bị thu hẹp và sưng lên sẵn nên dễ bị các dị nguyên kích thích hơn. Tình trạng này nếu kéo dài đến mãn tính có thể khiến việc thở gặp khó khăn, thở khò khè, tức ngực, mất ngủ về đêm.

Để điều trị ho khan loại này cần phải điều trị dứt điểm hen suyễn nên cũng gặp nhiều khó khăn không kém.

Người mắc bệnh trào ngược dạ dày

Các acid dịch vị từ dạ dày thường xuyên trào ngược lên có thể kích thích vào thực quản rồi tràn qua phổi tạo ra những cơn ho khan khó chịu. Các triệu chứng thường kèm theo bao gồm đau tức ngực,  ợ chua, có thể  xuất hiện u cục sau cổ, viêm họng, giọng khàn và khó nuốt.

Ho khan cũng chỉ được điều trị khi trào ngược dạ dày được điều trị dứt điểm. Bởi thế tình trạng ho khan vẫn kéo dài dai dẳng đồng hành cùng trào ngược dạ dày khiến tình trạng sức khỏe người bệnh bị giảm sút.

Người mắc hội chứng chảy dịch mũi sau

Hội chứng chảy dịch mũi sau (Post nasal drips) là tình trạng chất dịch nhầy ở mũi chảy từ hệ thống xoang qua mũi sau xuống đến thành sau họng gây viêm và kích thích dây thần kinh phía sau. Các triệu chứng kèm theo thường là ngứa mũi, ho dai dẳng kéo dài, ngứa rát họng, nuốt vướng, buồn nôn.

Hội chứng này thường xuất hiện khi có sự thay đổi thời tiết theo mùi hoặc do các tác nhân dị ứng kích thích gây nên.

Bệnh ho gà

Ho gà là tình trạng hệ hô hấp bị vi khuẩn ho gà tên khoa học là Bordetella pertussis tấn công gây nên các cơn ho dai dẳng. Ở gia đoạn kịch phát, các cơn ho gà kéo dài, xuất hiện nhanh chóng dù chỉ bị một kích thích nhỏ. Kèm theo đó là những triệu chứng khó chịu khác như ho nhiều, đỏ mặt, khi thở có tiếng rít như tiếng rít ở cổ gà, có thể nôn nhiều đờm đặc. Bệnh này có tính lây lan mạnh ở đường hô hấp, đặc biệt thường xuất hiện ở trẻ em.

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD)

Ho khan kéo dài dai dẳng không hết cũng có thể là một trong những triệu chứng của bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính. COPD là tình trạng người bệnh bị viêm phổi mãn tính và gây ra các luồng khí bị bị tắc nghẽn tại phổi. Do việc việc hút thở oxi vào và đẩy CO2  ra gặp khó khăn gây ra tình trạng khó thở, ho khan cho người bệnh.

COPD thường gặp ở người thường xuyên hút thuốc lá, làm việc và sinh sống trong những môi trường bị ô nhiễm, sử dụng các chất kích thích gây viêm cho thanh quản, phổi.

Ung thư phổi

Những người bị ho khan lâu ngày không khỏi thì rất có thể đó là một dấu hiệu cảnh báo bạn đã bị ung thư phổi. Các dấu hiệu sớm của bệnh này thường bao gồm ho kéo dài, ho ra máu, khó thở, viêm phổi tái diễn, đau ngực, khan tiếng..

Tình trạng này vô cùng nguy hiểm và cần đến các cơ sở y tế gần nhất để điều trị vì có thể gây ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng người bệnh.

Một số nguyên nhân khác

Một số các tác nhân bên ngoài cũng có thể dẫn đến tình trạng ho khan như

• Không khí đột nhiên thay đổi, người bệnh sống trong môi trường lạnh, hanh khô chủ yếu.
• Tiếp xúc nhiều với các môi trường ô nhiễm, bụi bẩn, hóa chất, khói thuốc.
• Những người dễ bị dị ứng bởi tác nhân bên ngoài như khói bụi, lông chó mèo, phấn hoa.
• Những người bị viêm thanh quản.
• Do ảnh hưởng của tác dụng phụ của một số loại thuốc như: thuốc trị cao huyết áp, thuốc ức chế men chuyển lisinopril (Prinivil, Zestril), enalapril (Vasotec),…
• Những người có tiền sử mắc các bệnh lý về phổi, có máu đông trong phổi, tàn khí phổi.
• Những người mắc bệnh suy tim.
• Những người thường xuyên hút thuốc hoặc hít phải khói thuốc.
• Những người phải nói nhiều, nói to với cường độ nhiều trong thời gian dài.

Cách chữa trị ho khan

Ho khan kéo dài nếu không điều trị kịp thời có thể gây xuất hiện các triệu chứng ho nặng về đêm, ho ra đờm ( mặc dù bản chất ho khan không có đờm), ho thành từng cơn kèm theo đau nhức đầu, tức ngực và đặc biệt là ho ra máu. Lúc này ho khan không còn là phản ứng của hệ hô hấp với các dị nhân bên ngoài mà có thể là dấu hiệu của một số bệnh nguy hiểm. Người bệnh cần đến ngay các cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.

Để điều trị dứt điểm ho khan trước tiên cần chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây ho khan là gì, do dị ứng hay do các bệnh lý. Nếu nguyên nhân do các bệnh lý thì cần phải điều trị dứt điểm các bệnh này thì mới có thể loại bỏ được những cơn ho khan khó chịu. Việc chẩn đoán nguyên nhân ho khan thường thông qua chụp X quang, nội soi hay đo phế dung.

Việc điều trị ho khan để có hiệu quả tốt nhất phải kết hợp giữa dùng các loại thuốc Tây theo chỉ định của bác sĩ, một số bài thuốc dân gian tại nhà cùng việc thay đổi một lối sống khoa học và lành mạnh hơn thì mới có hiệu quả.

Dùng thuốc Tây trị ho khan

Tùy vào từng nguyên gây ho khan mà bệnh nhân sẽ được chỉ định những loại thuốc riêng phù hợp. Tuy nhiên đa phần để ngăn chặn tình trạng ho khan kéo dài khiến sức giảm người bệnh suy yếu, một số loại thuốc sau sẽ được chỉ định, bao gồm

• Thuốc chống viêm: Thường là nhóm thuốc Alphachymotrypsin được dùng để giảm mệt mỏi, hạ thân nhiệt nếu bị sốt đồng thời và giảm đau đầu, đau rát họng do ho nhiều nhanh chóng.
• Thuốc kháng histamin: Được chỉ định điều trị các trường hợp ho khan do dị ứng nhằm ngăn chặn cơ thể sản sinh histamin – nguyên nhân gây ra các cơn hắt hơi và viêm mũi do dị ứng. Các loại thuốc thường được dùng như Alimemazin, chlopheniramin, desloratadine, promethazine…
• Thuốc giảm các phản xạ ho: 2 loại thuốc thường được chỉ định nhất là codein, dextromethorphan. Trong thành phần của những loại thuốc này có thể tác động trực tiếp lên trung tâm gây ho ở hành tủy để làm giảm nhanh các cơn ho đồng thời an thần ức chế hô hấp.
• Các loại kẹo ngậm: Mốt ố loại kẹo ngâm từ các thảo mộc tự nhiên như cam thảo, mật ong, bạc hà,tinh dầu khuynh diệp… cùng đem đến hiệu quả cao trong việc giảm kích ứng ho và đau rát họng.

Một số loại thuốc được chỉ định riêng trong từng bệnh như

• Ho khan do hen suyễn: Được chỉ định sử dụng một số loại thuốc đặc trị cho hen suyễn như salbutamol, theophylline và các dẫn xuất, axit chromoglycic, v.v. hoặc dùng glucocorticoids.
• Ho khan do COPD: Một số loại thuốc thuốc giãn phế quản được chỉ định để hỗ trợ điều trị bao gồm Formoterol, Difillin,.. cùng các loại thuốc kháng sinh, cortisone dang xịt.
• Ho khan do viêm phế quản: bệnh nhân sẽ được điều trị ban đầu bằng các loại kháng sinh như Amoxicillin, Azithromycin, v.v. kèm tho thuốc chống ho, thuốc giãn phế quản và cortisone để tăng cường tác dụng điều trị.
• Thuốc trị ho gà:  Erythromycin và Clarithromycin là hai loại kháng sinh có thể ức chế khuẩn Bordetella pertussis – nguyên nhân gây ra ho gà. Ngoài ra bệnh nhân cũng có thể được chỉ định dùng thêm thuốc ức chế ho và cortisone như codein và dextromethorphan.
• Ho khan do viêm phổi: có thể dùng các bài thuốc chứa mật ong, thuốc chống ho như dextromethorphan cùng các loại thuốc kháng virus trong trường hợp cần thiết.

Một số bài thuốc dân gian trị ho khan

Một số người cũng thường áp dụng các bài thuốc đông y để trị ho khan. Dùng thuốc Tây y dù có hiệu quả khá nhanh chóng nhưng nếu quá lạm dụng, hoặc thường xuyên sử dụng các loại thuốc Tây, nhất là kháng sinh có thể gây ra tình trạng nhờn thuốc. Vì vậy bạn có thể tay thế bằng các loại thuốc Đông Y dù có hiệu quả lâu hơn nhưng khá tốt cho sức khỏe.

Bài thuốc trị ho do phong nhiệt

Đây là bài thuốc trị cổ họng khô, ho khan kéo dài dai dẳng kèm ớn lạnh hiệu quả.

• Nguyên liệu: Kim ngân 16g; lá dâu, rau má mỗi thứ 12g; cúc hoa, bạc hà, rễ chanh, lá hẹ mỗi vị 8g.
• Cách làm: Tất cả nguyên liệu đem đi sắc cùng 600ml nước.Hãm thuốc với lửa nhỏ cho tới khi cạn còn khoảng 200ml thì dừng lại, chắt lấy nước uống.
• Liều dùng: sắc uống ngày 1 thang, chia ra uống 2-3 lần trong ngày. Uống liên tục mỗi ngày cho tới khi bệnh thuyên giảm.

Bài thuốc chữa ho bởi phế âm hư:

Bài thuốc này giúp điều trị  triệu chứng ho khan không đờm, người đau nhức mệt mỏi khó chịu.

• Nguyên liệu: rau má 20g; sao mật 16g; lá chanh, lá tre mỗi thứ 12g, quả sao vàng và cam thảo mỗi vị 8g.
• Cách làm: Đem tất cả nguyên liệu vào nồi thuốc sắc. Đổ nước vào xấp xỉ mặt nguyên liệu rồi nấu đến khi còn khoảng 2-3 chén uống hàng ngày.
• Liều dùng: Sắc mỗi ngày một thang chia ra uống trong ngày.

Điều trị ho do thể phong hàn

Bài thuốc này giúp điều trị các triệu chứng ho khan kèo theo cảm lạnh, sốt nhẹ, ngạt mũi sẽ thuyên giảm nhanh chóng.

• Nguyên liệu: lá tía tô 20g; lá xương xông, lá hẹ 12g; kinh giới, gừng tươi mỗi thứ 8g.
• Cách làm: Đem tất cả các nguyên liệu sắc cùng 600ml nước sạch. Đun trong lửa nhỏ đến còn 200ml thì chắt nước bỏ cái để uống.
• Liều dùng: Sắc mỗi ngày một thang, chia ra 2 lần/ngày để đạt hiệu quả chữa trị.

Sử dụng một số mẹo dân gian điều trị ho khan

Bên cạnh các loại thuốc Tây và Đông Y, người bệnh nên áp dung thực hiện thêm một số mẹo dân gian tại nhà để nhanh chóng thuyên giảm các triệu chứng ho khan khó chịu. Các mẹo này đều tận dụng đặc tính từ các loại thảo mộc tự nhiên xung quanh để làm thuyên giảm các cơn ho nhanh chóng lại rất đơn giản dễ làm nên ai cũng có thể sử dụng.

Trị ho khan bằng rau diếp cá và nước vo gạo

Rau diếp cá có vị cay chua, mùi tanh, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt giải độc có tác dụng  chữa ho, chữa nóng sốt, thường được dùng trong điều trị các chứng viêm phổi, viêm phế quản rất hiệu quả. Trong nước vo gạo lại chứa rất nhiều vitamin có tính kháng viêm cao nên rất tốt cho những người bị ho khan.

Cách làm bài thuốc này vô cùng đơn giản. Bạn chỉ cần dùng một nắm lá diếp cá đã được rửa sạch và giã nhuyễn đun cùng nước vo gạo cho sôi trong khoảng 20 phút. Uống hỗn hợp mỗi ngày một lần sau 1 tháng bạn sẽ thấy các triệu chứng ho khan suy giảm, cổ họng mát, bớt ngứa rát khó chịu.

Dùng củ cải trắng

Củ cải trắng đem rửa sạch, gọt vỏ, xay nhuyễn, trộn cùng khoảng 2 – 3 thìa cà phê mật ong nguyên chất rồi  hấp cách thủy hoặc hấp trong nồi cơm khoảng 15 phút. Chia hôn hợp ra ăn cả cái lẫn nước ngày từ 2- 3 lần.  2 Dùng liên tục trong 2 tuần người bệnh sẽ thấy các triệu chứng ho khan thuyên giảm hẳn.

Củ cải trắng rất giàu vitamin C, chất xơ, có tác dụng giảm đau, chống sung huyết, ngăn ngừa sự hình các chất nhầy trong cổ họng rất hiệu quả. Dung củ cải trắng điều trị ho khan rất phù hợp cho các bệnh nhân bị hen suyễn, đồng thời còn ngăn ngừa ung thư và rất tốt cho các bệnh nhân mắc bệnh về tim.

Sử dụng củ nghệ tươi

Lấy 1 củ nghệ tươi rửa sạch, giã nhỏ hoặc xay nhuyễn, thêm một chút nước lọc và 5g đường phèn rồi đem hấp cách thủy khoảng 15 phút. Sử dụng khi còn ấm.Kiên trì dùng trong 20 ngày sẽ thấy tiến triển tích cực trong điều trị bệnh ho khan.

Trong nghệ tươi có chứa hàm lượng curcumin rất cao có tác dụng chống viêm và chống oxy hóa rất mạnh. Dùng nghệ trong điều trị ho khan giúp tiêu diệt các vi khuẩn còn trong vòm họng, ngăn ngừa các dấu hiệu ung thư phổi, ung thư thực quản hiệu quả.

Sử dụng gừng

Người bệnh có thể pha trà gừng uống mỗi ngày rất tốt cho cổ họng. Hoặc có thể thái nhỏ gừng rồi đem hấp cách thủy cùng đường phèn ăn mỗi ngày cũng đem đến những công dụng nhanh chóng trong điều trị các chứng ho khan khó chịu.

Trong gừng có chứa hàm lượng các vitamin C, Vitamin nhóm B (B2, B3, B6, B9) cùng các dưỡng chất khác rất tốt cho điều trị các chứng cảm lạnh, ho dai dẳng kéo dài. Đồng thời gừng cũng có đặc tính kháng viêm mạnh giúp diệt trừ những vi khuẩn có hại còn tồn tại trong cổ họng.

Dùng mật ong

Có rất nhiều bài thuốc kết hợp mật ong với các loại thảo mộc trong điều trị ho khan kéo dài. Người bệnh có thể kết hợp tắc và mật ong đem hấp cách thủy, tỏi ngâm mật ong, chanh mật ong hay đơn giản nhất là pha mật ong vào nước ấm mỗi sáng là nhanh nhất.

Mật ong có tính kháng khuẩn sát trùng cao, giúp tiêu diệt các dị nguyên có hại trong cổ họng. Uống nước mật ong cũng có tác dụng làm dịu cổ họng khỏi các cơn ngứa rát khó chịu do các cơn ho khan gây ra.

Một số lưu ý khi điều trị ho khan

Việc điều trị ho khan để có hiệu quả thì dùng thuốc thôi thì chưa đủ. Ho khan rất dễ tái phát nhất là khi hệ miễn dịch suy yếu hay do các yếu tố môi trường bên ngoài tác động. Vì vậy để ngăn ngừa tái phát và cũng để phòng chống bệnh ho khan, bạn cần thay đổi lối sống khoa học và lành mạnh hơn. Các vấn đề là người bệnh ho khan cần lưu ý bao gồm

Trong ăn uống

Người bệnh ho khan nên ưu tiên ăn các thực phẩm có dạng mềm, lỏng như cháo, súp hay canh rau củ đã được nấu mềm. Khi cổ họng bị tổn thương có thể gây khó nuốt, vì vậy ăn các thực phẩm này sẽ tốt cho cổ họng hơn. Nhớ đừng quên bổ sung đầy đủ các vitamin và dưỡng chất thông qua các món ăn này. Ngoài ra, người bệnh cũng nên ưu tiên uống nhiều nước, ưu tiên nước ấm và các loại nước trái cây.

Các loại rau củ giàu vitamin C như súp lơ, cam, bưởi,… giúp làm giảm các triệu chứng đau rát cổ và nâng cao đề kháng cho cơ thể cũng là thực phẩm người bệnh nên tăng cường sử dụng. Bên cạnh đó, có thể kết hợp thêm một số loại thảo mộc như lá tía tô, tỏi, hẹ, hành tây cũng rất tốt cho cổ họng lúc này.

Các món ăn mà người bệnh nên hạn chế ăn là các thức ăn chiên nướng, dầu mỡ, đồ cay nóng vì có thể gây kích thích làm ho dữ dội hơn. Nước ngọt có ga, nước đá lạnh cũng là thức uống người bị ho khan không nên sử dụng nếu muốn điều trị dứt điểm.

Trong sinh hoạt

Người bệnh ho khan cần chú ý thay đổi lối sinh hoạt khoa học và lành mạnh hơn để đem đến hiệu quả điều trị nhanh và hiệu quả nhất.

Các vấn đề cần chú ý trong sinh hoạt cho người ho khan gồm:

• Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây kích ứng như khói bụi, phấn hoa, môi trường ô nhiễm và các bệnh hô hấp có thể lây nhiễm bằng cách đeo khẩu tảng khi ra ngoài.
• Không sử dụng bia rượu và các chất kích thích.
• Rèn luyện thể dục thể thao mỗi ngày để tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch.
• Giữ ấm cơ thể khi trời lạnh, đặc biệt là khu vực cổ họng.
• Không hút thuốc lá và tránh xa những nơi có khói thuốc.
• Cung cấp đủ nước cho cơ thể mỗi ngày.

Việc điều trị ho khan phải có sự kiên trì thực hiện theo đúng phác đồ của bác sĩ mới có hiệu quả nhanh chóng và tốt nhất. Không nên tự ý điều trị tại nhà hay tự kê thuốc uống vì có thể gây ra các tác dụng phụ nguy hiểm. Tốt nhất khi phát hiện có các dấu hiệu bị ho khan bạn nên đến ngay các bệnh viện uy tín để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.