Sâm đại hành: Tác dụng của củ, cây và các bài thuốc trị bệnh

Dân gian thường truyền tai nhau bài thuốc an thần, bổ máu từ sâm đại hành vừa an toàn vừa hiệu quả. Bên cạnh đó, các bài thuốc từ thảo dược này còn đem đến tác dụng trong cải thiện các bệnh tê thấp, mụn nhọt, viêm phế quản và dùng được cho rất nhiều đối tượng. Tham khảo ngay các bài thuốc trị bệnh từ dược liệu này trong bài viết dưới đây.

Thông tin về Sâm đại hành

• Tên tiếng Việt: Sâm đại hành, Tỏi lào, Tỏi đỏ, Hành đỏ, Sâm cau, Phong nhan, Hom búa lượt (Thái)
• Tên khoa học: Eleutherine bulbosa (Mill.) Urb.
• Họ: Diên vĩ

Mô tả về Sâm đại hành

Cây đại hành là là loại dược liệu được dùng nhiều trong dân gian đem đến công dụng cải thiện rất nhiều bệnh. Đây là loại cây thảo sống lâu năm có chiều cao từ 30- 60cm, có thể cao hơn tùy theo độ tuổi. Lá cây dài thuôn nhọn, hình mũi mác, có bẹ ôm sát thân. Lá có gân song song nhìn sơ khá giống lá cau hoặc lá dừa.

Sâm đại hành là phần củ của cây có hình dáng bên ngoài khá giống củ hành lá, nhưng lớp vỏ ngoài của dược liệu thường có màu đỏ nâu và phần thịt bên trong thường là màu nâu hồng hoặc đỏ nâu. Củ đại hành dài khoảng 4 – 5 cm và có đường kính khoảng 2 – 3 cm. Đây cũng là thành phần chính được dùng làm thuốc của cây đại hành.

Đại hành có hoa mọc màu trắng và vàng nhạt, có 3 cánh, có 3 nhị đại  thường mọc thành từng chùm. Hoa thường mọc vào tháng 4- 6, quả có nhưng rất ít khi gặp.

Nguồn gốc và phân bố

Sâm đại hành có nguồn gốc từ Châu Mỹ, sau đó dân du nhập vào nước ta và xuất hiện chủ yếu ở các khu vực đất ẩm nhiều ánh sáng. Dược liệu được phát hiện nhiều ở các khu vực miền Bắc và miền Trung như Hà Nội, Nghĩa Lộ, Hòa Bình, Nghệ An, Hà Tĩnh,…Ngoài ra nó còn xuất hiện ở các nước nhiệt đới như Indonesia, Lào, Philippine,..

Bên cạnh đó với các đặc tính hữu hiệu trong chữa bệnh của đại hành, người ta còn trồng nó nhiều tại các vườn nhà hoặc vườn cây ăn trái. Tuy nhiên các nghiên cứu cho thấy, số lượng nhánh và mức độ ra hoa của đại hành khi được trồng trong vườn ăn trái bị thiếu ánh sáng thường ít hơn những nơi được chiếu ánh sáng đầy đủ.

Nuôi trồng, thu hái và chế biến

Cây được trồng chủ yếu theo hình thức dùng nhánh con, chưa phát hiện việc gieo trồng bằng hạt. Thời điểm trồng tốt nhất trong khoảng tháng 5 – 10 là tốt nhất bởi lúc này là mùa mưa, đất ẩm nên cây rất dễ phát triển.

Việc trồng cây cũng rất dễ chỉ cần lấy một cây gốc, cắt bỏ lá và rễ, chỉ lấy phần củ sau đó đem vùi xuống đất ẩm đã được làm tơi xốp, ẩm, và bón phân lót. Cây phát triển nhanh ở những nơi được chiếu đầy đủ ảnh sáng. Do việc nuôi trồng khá dễ nên nhiều người hiện nay cũng tự trồng loài cây này tại nhà.

Củ đại hành trên 1 năm, khi thân lá đã có dấu hiệu úa tàn mới bắt đầu được thu hoạch. Việc thu hoạch thường bắt đầu vào mùa đông. Cây sẽ được nhổ lên, cắt bỏ lá và rễ con, chỉ lấy phần củ. Củ này được rửa sạch, bóc lớp vỏ bên ngoài trước khi đem đi chế biến thành thuốc.

Nếu chưa dùng ngay, có hai cách để bảo quản sâm đại hành lâu dài.

• Rũ hết đất bám trên củ, cắt bỏ phần lá, để nguyên lớp vỏ ngoài rồi để chung tất cả phần thân củ vào một cái rổ để nơi cát ẩm nơi có bóng râm có thể giữ củ lâu bị khô trong vài tháng.
• Củ đại hành đem bóc vỏ, thái dọc củ, đem phơi khô cất nơi thoáng mát dùng dùng dần hoặc xay thành bột mịn để tiện sử dụng hơn.

Tính chất của sâm đại hành

Trong sâm đại hành có chứa rất nhiều thành phần hóa học tốt cho sức khỏe. Các thành phần này đã được các nhà khoa học nghiên cứu và chứng minh kỹ lưỡng, nhờ đó có thể đem đến tác dụng chữa rất nhiều bệnh  nếu biết sử dụng đúng cách.

Thành phần hóa học

Bắt đầu từ những năm 70 của thế kỷ trước Sâm đại hành đã được Viện dược liệu tiến hành nghiên cứu t\về thành phần. Đến năm 1973, các nhà khoa học Lê Văn Hồng và  Nguyễn Văn Đoàn cùng các cộng sự đã chính thức nghiên cứu ra các thành phần chính của sâm bao gồm eleutherin, isoeleutherin và eleutherol cùng một số hoạt chất chưa rõ gọi là Ex.

Các nghiên cứu thử nghiệm cho thấy các chất này có tác dụng kháng khuẩn mạnh với các nhóm Staphylococcus aureus,  Bacillus mycoides, Bacillus pyocyaneus, Shigella flexneri DT 112. Ngoài ra còn có thể làm giảm số lượng vi khuẩn trên các bề mặt da bị bỏng sau khi bôi thuốc, tuy nhiên không có tác dụng đẩy nhanh quá trình làm liền sẹo.

Dịch chiết từ cây đại hành còn có khả năng ức chế rõ rệt in vitro đối với một số nhóm như phế cầu khuẩn, liên cầu tan máu hay tụ cầu vàng. Bên cạnh đó nó còn có tác dụng chống viêm cấp tính và mãn tính. Đại hành không độc nên sẽ không hề gây hại tới chứng năng gan, thận hay máu.

Tác dụng của sâm đại hành

Theo y học cổ truyền, dược liệu này có tính ấm, vị ngọt nhạt, quy trực tiếp vào can, thận, có tác dụng sinh cơ, bổ huyết, an thần, tiêu độc,.. Ngoài ra với các thành phần hóa học như trên, sâm đại hành mang đến rất nhiều tác dụng trong điều trị rất nhiều bệnh, đặc biệt là các bệnh liên quan đến sự suy giảm sức đề kháng. Cụ thể như sau

Bồi bổ khí huyết

Những người bị thiếu máu thường có các triệu chứng đặc trưng như choáng váng, nhanh mệt, da dẻ xanh xao, thiếu sức sống, tóc bạc sớm. Nhóm thành phần eleutherin, isoeleutherin và eleutherol đều là những chất giúp bổ máu, điều hòa khí huyết cho người dùng rất hiệu quả.

Các chất này khi đi vào cơ thể sẽ giúp cung cấp sắt – thành phần giúp tạo máu tốt cho cơ thể, từ đó giúp sức khỏe được hồi phục nhanh chóng. Đặc biệt tốt với phụ nữ sau sinh hay những người mới ốm dạy, người sau phẫu thuật. Đây cũng là một trong những tác dụng đặc trưng của củ đại hành.

Kháng viêm, diệt khuẩn

Viêm họng, viêm phế quản, ho gà, ho lao.. đều là những bệnh về đường hô hấp phổ biến khiến người bệnh gặp nhiều bất tiện trong cuộc sống và có thể gặp ở rất nhiều đối tượng. Sâm đại hành có khả năng ức chế được nhóm vi khuẩn  Streptococcus hemolyticus- nguyên nhân chính gây ra bệnh này một cách hiệu quả.

Tương tự, dược liệu này còn có tác dụng trên một số bệnh do vi khuẩn tụ cầu vàng Staphylococcus aureus  gây ra như lở loét, chàm (eczema), dị ứng ngoài da…

Cầm máu

Những người đang gặp phải tình trạng ho ra máu hay băng huyết có thể dùng củ đại hành tươi giã nát rồi đắp lên vết thương có thể cầm máu rất an toàn và hiệu quả.

Cải thiện rối loạn tiêu hóa

Các thành phần hóa học của đại hành có tác dụng trên các nhóm Bacillus subtilis và Bacillus pumilus, đây đều là những nhóm lợi khuẩn tốt cho hệ tiêu hóa, nhờ đó có thể cải thiện các bệnh viêm trực tràng hay rối loạn tiêu hóa khá tốt. Những người ở khu vực Peru, thổ dân vùng Amazon thường dùng bài thuốc này để điều trị các chứng đau bụng thay cho thuốc.

Hỗ trợ an thần, trị bệnh mất ngủ

Nhờ khả năng tác động trực tiếp vào can, thận, phế cùng khả năng bồi bổ khí huyết nên việc dùng sâm đại hành điều độ cũng đem đến tác dụng an thần, điều trị mất ngủ hiệu quả. Người bệnh được ngủ đủ giúp cung cấp năng lượng cần thiết sẽ hỗ trợ điều trị nhanh chóng rất nhiều bệnh lý khác.

Một số tác dụng khác

Bên cạnh các công dụng trên, sử dụng sâm đại hành còn đem lại rất nhiều tác dụng khác cho sức khỏe như

• Giảm stress, mệt mỏi, đau đầu
• Điều trị kinh nguyệt không đều.
• Cải thiện các bệnh liên quan tới gan và thận
• Cải thiện các bệnh đau xương khớp
• Các bệnh ngoài da như vẩy nến
• Ăn kém
• Trị rắn cắn

Các bài thuốc từ sâm đại hành.

Có rất nhiều bài thuốc có thể dùng sâm đại hành, tuy nhiên người dùng phải đảm bảo dùng đúng cách mới có thể đem lại tác dụng tốt trên sức khỏe. Một số bài thuốc đơn giản người bệnh có thể tham khảo tự thực hiện tại nhà như sau

Rượu sâm đại hành

Rượu sâm đại hành dùng rất tốt cho những người cơ thể xanh xao, thiếu máu, vàng da hay cơ thể mệt mỏi suy nhược. Kiên trì uống rượu sâm này hằng ngày sẽ giúp người dùng tăng cường sức khỏe nhanh chóng.

Thực hiện như sau

• Dùng 100g củ đại hành đã được phơi khô, thái lái lát mỏng
• Cho sâm vào bình thủy đã được sát khuẩn sạch, ngâm cùng 1 lít rượu trắng ngon 30 độ trong 7 – 10 ngày, có thể thêm một ít đường cho dễ uống.
• Ngày uống 30ml trước bữa ăn, dùng liên tục trong 15 – 20 ngày để thấy bệnh cải thiện.

Rượu sâm đại hành cùng các loại thảo dược

Củ đại hành khi kết hợp cùng một số loại thảo dược khác sẽ đem đến bài thuốc bổ máu, trị các triệu chứng tê khớp, đau xương, phong khớp hiệu quả. Ưu điểm của loại rượu thuốc này là có thể sử dụng được lâu dài, vô cùng tiện dụng. Thực hiện như sau

• Chuẩn bị Sâm đại hành, bổ cốt toái, đương quy, bạch chỉ, cẩu tích, độc hoạt mỗi thứ 50g
• Làm sạch tất cả các nguyên liệu, cho vào bình thủy đã được sát trùng, đổ ngập 2 lít rượu ngon vào ngâm trong vòng 20 ngày đến 1 tháng.
• Dùng mỗi ngày 30ml

Bài thuốc đắp trị tê khớp, sưng viêm

Với những người bị sưng khớp gây đau nhức, có thể dùng ngay 1 nắm sâm đại hành xào nóng với một ít rượu. Đợi hỗn hợp nguội bớt rồi cho vào khăn mỏng rồi đắp trực tiếp lên vùng xương khớp bị sưng. Thực hiện liên tiếp trong vài ngày sẽ thấy vùng xương không chỉ giảm đau mà mà giảm sưng hiệu quả.

Chữa lở loét, chốc đầu ở trẻ em

Trẻ em là đối tượng rất dễ bị lở loét chốc đầu do quá trình vui chơi làm đổ nhiều mồ hôi nhưng phụ huynh xử lý không đúng cách. Thực hiện ngay bài thuốc sau

• Chuẩn bị 200g củ đại hành đã được phơi khô, 100g kim ngân hoa
• Tất cả đem rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn, nấu thành cao đặc
• Dùng cao này pha với nước ấm uống hằng ngày có thể cải thiện các triệu chứng này đáng kể.

Chữa mụn nhọt, lở ngứa

Do có tính sát khuẩn cao nên dùng đại hành để chữa các triệu chứng mụn ngọt, lở ngứa cũng đem đến rất nhiều tác dụng hiệu quả. Thực hiện như sau

• Sâm đại hành 4g, bông Trang, Đơn tướng quân, Bồ công anh, Sài đất, mỗi vị 16g.
• Các nguyên liệu rửa sạch, đem sắc với nước uống mỗi ngày 1 thang.
• Thực hiện liên tục cho tới khi các triệu chứng mụn nhọt lở ngứa biến mất hẳn.

Chữa mất ngủ, thiếu máu

Những người bị khó khủ, da dẻ xanh xao, vàng vọt, tóc bạc nhanh, cơ thể mệt mỏi thiếu sức sống nên thực hiện ngay bài thuốc sau

• Chuẩn bị 30g sâm đại hành, 14g lạc tiên
• Tất cả làm sạch rồi đem sắc nước uống hằng ngày

Chữa viêm họng, viêm phế quản

Viêm họng, viêm phế quản lâu ngày không chỉ khiến người bệnh mệt mỏi mà còn làm tăng nguy cơ mắc rất nhiều bệnh lý khác do các vi khuẩn xâm nhập khi sức đề kháng suy yếu.

Thực hiện bài thuốc sau

• Chuẩn bị sâm đại hành và cây rẻ quạt mỗi thứ 14g.
• Tất cả đem sắc với nước uống
• Dùng liên tục hằng ngày cho tới khi hết hẳn các triệu chứng bệnh.

Điều trị chứng mệt mỏi và suy nhược cơ thể

Những người bị thiếu máu dẫn tới mệt mỏi và suy nhược cơ thể thường xuyên nên dùng ngay bài thuốc này để cải thiện bệnh nhanh chóng, lấy lại sức khỏe tốt hơn. Thực hiện bài thuốc sau

• Sâm đại hành, đảng sâm, hoàng kỳ mỗi thứ 15g; xuyên khung 6g, đương quy 10g
• Tất cả làm sạch đem sắc cùng 1 lít nước, đun trong 20 phút.
• Chia thuốc ra dùng hết trong ngày.

Chữa viêm ho phế quản có đờm

Với các triệu chứng ho có đờm khiến người bệnh mất cảm giác ăn uống ngon miệng nên tham khảo dùng ngay bài thuốc sau

• Chuẩn bị 100g sâm đại hành, 200g hạt đình lịch, 50g gừng khô, 30g bán hạ, 20g trần bì và phèn phi
• Hạt đình lịch đem sao đen, bán hạ và sâm đại hành đem thái mỏng phơi khô
• Các vị thuốc cùng lại đem tán nhỏ, phơi khô nấu dùng nước luyện gừng rồi vo lại thành các viên nhỏ.
• Dùng mỗi ngày 8g, chia làm 2 lần.

Một số lưu ý khi dùng sâm đại hành trị bệnh.

Sâm đại hành dù đem đến rất nhiều tác dụng chữa bệnh tuy nhiên đây vẫn là các bài thuốc dân gian được truyền miệng lại và vẫn chưa được khoa học kiểm chứng. Vì vậy tùy thuộc vào từng cơ địa và từng bệnh mà việc dùng sâm đại hành mang đến hiệu quả nhanh hay chậm.

Nếu sau một thời gian điều trị mà người bệnh không thấy kết quả tốt cho sức khỏe thì nên tạm ngưng và tham khảo các phương pháp điều trị khác. Tuy nhiên đa phần sâm đại hành đều không gây độc cho cơ thể nên có thể dùng lâu dài mà không gây ra bất kỳ tác dụng phụ nào khác.

Sâm đại hành dù không độc nhưng nên hạn chế dùng với các đối tượng như phụ nữ có thai và cho con bú, trẻ nhỏ dưới 3 tuổi. Những người đang điều trị các bệnh lý khác có dùng thuốc Tây cũng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng các bài thuốc có chứa sâm đại hành để tránh nguy cơ tương tác giữa các thành phần, đảm bảo an toàn cho người dùng.

Việc dùng củ đại hành tuy có tác dụng tốt nhưng cũng nên quá lạm dụng. Đặc biệt với các loại rượu thuốc chỉ nên sử dụng khoảng 30ml/ ngày, không nên quá lạm dụng có thể gây ra một số tác dụng phụ không đáng có.

Sâm đại hành có thể mua phổ biến tại các hiệu thuốc Đông y, tại các tỉnh trồng dược liệu này hoặc trên các trang thương mại điện tử. Do loại dược liệu này khá phổ biến và dễ trồng nên mức giá không quá đắt đỏ, chỉ khoảng 200.000đ/ 1kg đại hành khô. Tuy nhiên bạn vẫn cần chú ý mua tại các cơ sở uy tín để có thể sử dụng củ đại hành chất lượng.

Hy vọng với những chia sẻ trên đây đã đem đến cho bạn nhiều thông tin về sâm đại hành. Trong trường hợp phát hiện các dấu hiệu bất thường sau khi dùng các bài thuốc từ sâm đại hành cần thông báo ngay cho bác sĩ để được xử lý kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm khác có thể xảy ra.