Thuốc chống trầm cảm 3 vòng là gì? Có gây tác dụng phụ không?

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng là loại thuốc hỗ trợ điều trị được sử dụng phổ biến trong thời gian gần đây. Loại thuốc này có tác dụng tích cực trong việc điều trị trầm cảm, có thể tác động toàn diện đến các chất hoá học bên trong não bộ. Tuy nhiên, loại thuốc này vẫn còn nhiều vấn đề mà người bệnh cần lưu ý khi sử dụng để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng là gì? 

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng hay Tricyclic Antidepressant – TCA là một trong những loại thuốc điều trị trầm cảm thường được sử dụng nhất hiện nay. Loại thuốc này được giới thiệu vào thập niên 50 của thế kỷ XX, còn được gọi là thuốc chống trầm cảm tuần hoàn. Đây là một trong những loại thuốc chống trầm cảm sớm nhất, rất có hiệu quả trong việc điều trị trầm cảm. Trong thời gian gần đây, loại thuốc này dần được thay thế bằng các thuốc điều trị ít tác dụng phụ hơn, tuy nhiên, một số trường hợp bệnh nhân lại đáp ứng thuốc khá tốt khi điều trị bằng các phương pháp khác nhưng thất bại.

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng hoạt động bằng cách tác động đến các chất dẫn truyền thần kinh, có thể thay đổi nồng độ của các chất hóa học trong não. Đồng thời truyền thông tin tới các tế bào thần kinh của não bộ để điều chỉnh tâm trạng. Từ đó ngăn ngừa và cải thiện các triệu chứng do bệnh trầm cảm gây ra.

 Do trầm cảm là căn bệnh xảy ra khi có sự thiếu hụt của dopamin, serotonin, noradrenalin hay các tiền chất của các catecholamin ở hệ thần kinh trung ương, nên thuốc chống trầm cảm 3 vòng sẽ ức chế thu hồi serotonin và noradrenalin về các hạt dự trữ ở ngọn thần kinh. Bên cạnh đó, chúng cũng làm tăng nồng độ các chất này ở synap, đồng thời làm tăng phản ứng với receptor để chống lại các triệu chứng trầm cảm. 

Các loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng phổ biến

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng được đánh giá là mang lại hiệu quả tốt cho quá trình điều trị. Không chỉ có cơ chế ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine trong não bộ mà còn có thể ngăn chặn các thụ thể như histamin H1, alpha-adrenergic, muscarinic M1. Tuy nhiên, hiện nay nhóm thuốc này được cho là gây ra nhiều tác dụng phụ, chỉ được dùng khi bệnh nhân không có đáp ứng với các thuốc chống trầm cảm như SSRIs (paroxetine, Fluoxetine, Sertraline, Citalopram, Escitalopram), SNRIs (Venlafaxine, Desvenlafaxine, Duloxetine). Bên cạnh đó, thuốc chống trầm cảm 3 vòng còn được cân nhắc sử dụng cho trường hợp mắc trầm cảm nội sinh. 

Theo các bác sĩ chuyên khoa, loại thuốc này có hiệu quả chậm, thường sẽ bắt đầu phát huy tác dụng sau 2 – 4 tuần sử dụng. Trong thời gian chờ thuốc phát huy tác dụng, người bệnh tuyệt đối không tự ý tăng giảm liều lượng hay sử dụng kết hợp với các loại thuốc khác. Một số loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng thường được sử dụng hiện nay có thể kể đến như:

•  Clomipramine: Có tác dụng chủ yếu trên serotonin, thường được dùng để điều trị trầm cảm và rối loạn ám ảnh. Các bác sĩ chuyên khoa cũng cho biết, so với các thuốc chống trầm cảm khác thì hiệu quả chống rối loạn ám ảnh và trầm cảm của loại thuốc này thường nhanh hơn. 
• Amitriptylin: Có tác dụng an thần mạnh, làm dịu thần kinh, được dùng phổ biến nhất do giá thành thấp, hiệu quả tốt. Hay được sử dụng cho bệnh nhân trầm cảm có kích động, rối loạn lo âu… Tuy nhiên, không sử dụng thuốc cho một số trường hợp như nam giới bị phì đại tiền liệt tuyến, người có tiền căn mắc bệnh lý tim mạch, bệnh nhân lớn tuổi… 
• Tianeptine: Thuốc ít tác dụng phụ, dung nạp tốt, ít ảnh hưởng đến chức năng tình dục, được ưu tiên dùng cho người có bệnh lý thực tổn, nam giới có chức năng sinh lý suy giảm, người cao tuổi… Tuy nhiên, Tianeptine có thời gian bán hủy ngắn, bệnh nhân phải dùng thuốc ít nhất 3 lần/ngày, nếu không tuân thủ chặt chẽ thời gian sử dụng thuốc sẽ giảm hiệu quả điều trị và gây ra nhiều bất tiện khác.

Trong nhóm thuốc chống trầm cảm 3 vòng, amitriptylin là loại thuốc thường được sử dụng do mang lại hiệu quả điều trị tốt mà giá thành lại rẻ hơn nhiều. Tác dụng của thuốc là an thần, xoa dịu thần kinh, thích hợp với người mắc trầm cảm lo âu, có kích động tâm thần vận động.  Amitriptylin được bào chế ở dạng viên uống, bệnh nhân điều trị ngoại trú nên chỉ định bắt đầu đợt điều trị vào cuối tuần để hạn chế tác dụng phụ, tránh ảnh hưởng đến công việc. Đồng thời, khi sử dụng, người bệnh cần lưu ý đến các yếu tố nguy cơ, nếu có triệu chứng bất thường thì cần thông báo cho bác sĩ để được xử lý kịp thời. 

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng có tác dụng phụ không?

Như đã đề cập, thuốc chống trầm cảm 3 vòng là loại thuốc chống trầm cảm được sớm sử dụng và phát huy hiệu quả tốt. Thế nhưng, loại thuốc này có nhiều tác dụng phụ và đang dần được thay thế bởi nhiều loại thuốc khác. Thực tế, các thuốc an thần hay chống trầm cảm thì loại nào cũng ít nhiều có tác dụng phụ. Nếu sử dụng theo đúng hướng dẫn của bác sĩ thì các tác dụng phụ gây ra thường không đáng ngại. 

Mặc dù thuốc chống trầm cảm 3 vòng có thể cải thiện nhanh chóng thời lượng và chất lượng giấc ngủ, thế nhưng vẫn gây ra một số tác dụng không mong muốn có thể kể đến như:

• Khô mồm đắng miệng: Là tác dụng phụ mà hầu như tất cả các thuốc chống trầm cảm, an thần hiện nay đều có, tác dụng phụ này sẽ giảm dần sau khi sử dụng vài tháng
• Ăn nhiều, tăng cân: Tác dụng phụ này có thể gây phiền toái cho những người có cân nặng quá mức, bạn có thể khắc phục bằng cách ăn nhiều rau xanh, trái cây, chất xơ và tăng cường luyện tập thể dục thể thao
• Bồn chồn, đầy bụng, táo bón: Các tác dụng phụ này thường chỉ xuất hiện ở một vài tuần đầu sau khi dùng thuốc rồi biến mất. Hay xảy ra ở bệnh nhân dùng thuốc Clomipramine với các triệu chứng như buồn nôn, nôn ói, khó tiêu, đầy bụng… Sau 1 – 2 tuần khi bệnh nhân đã thích nghi sẽ biến mất. 
• Bí đái: Hay xuất hiện ở bệnh nhân phì đại tiền liệt tuyến, là triệu chứng thường gặp của thuốc clomipramine. Do đó, tránh dùng clomipramine cho nam giới mắc phì đại tiền liệt tuyến.
• Buồn ngủ, đau đầu, chóng mặt: Là triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân sử dụng thuốc chống trầm cảm Amitriptyline. Các tác dụng phụ khác có thể kể đến như ra mồ hôi, nhịp tim nhanh, đánh trống ngực, thay đổi vị giác… Không nên sử dụng thuốc khi làm những công việc đòi hỏi có sự tỉnh táo cao như làm việc trên cao, lái xe… 
• Tác dụng phụ khác: Ngoài ra, các thuốc chống trầm cảm 3 vòng còn có thể gây ra một số tác dụng khác như giảm huyết áp khi chuyển tư thế, rối loạn tình dục. giảm ham muốn, suy nhược cơ thể, hoang tưởng hoặc gặp ảo giác, rụng tóc, mờ mắt, mệt mỏi, co giật, mất phương hướng…

Ngộ độc thuốc chống trầm cảm có nguy hiểm không?

Tự ý sử dụng thuốc chống trầm cảm, lạm dụng thuốc, tăng giảm liều lượng hoặc tự ý kết hợp với các thuốc điều trị khác mà không có chỉ định của bác sĩ có thể gây ra tình trạng ngộ độc thuốc. Tình trạng ngộ độc thuốc chống trầm cảm 3 vòng thường là ngộ độc cấp tính, chuyển biến nguy kịch nhanh và rất khó tiên lượng. Một số tác dụng độc của thuốc có thể kể đến như:

• Độc tính trên hệ tim mạch: Gây rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp, giảm oxy máu, kiệt thể tích, toan, co giật… xảy ra ở những bệnh nhân sử dụng thuốc chống trầm cảm quá liều.
• Độc tính trên hệ hô hấp: Có thể gây tác dụng co thắt phế quản, co mạch, tổn thương phổi cấp, tụt huyết áp, tăng gánh thể tích, nhiễm trùng phổi…
• Độc tính trên hệ thần kinh trung ương: Thường gây ảo giác, kích động, rối loạn hành vi, sản, ngủ gà, hôn mê, co giật toàn thân… Xảy ra do sử dụng thuốc quá liều hoặc có yếu tố nguy cơ như chấn thương sọ não, sử dụng thuốc điều trị trong thời gian dài, có tiền sử co giật. 

Ngoài ra, khi bị ngộ độc thuốc chống trầm cảm, người bệnh thường có các triệu chứng điển hình như mơ màng, nói mớ, nhịp tim nhanh xoang. Các triệu chứng muộn thường là hạ huyết áp, loạn nhịp tim, co giật, ngủ lịm, hôn mê… Ngộ độc thuốc chống trầm cảm ba vòng rất nguy hiểm, không chỉ gây ra các triệu chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh. Do đó, khi sử dụng thuốc, người bệnh cần hết sức thận trọng, tuyệt đối không dùng quá liều hoặc lạm dụng thuốc. 

Một số lưu ý khi sử dụng

Khi dùng thuốc chống trầm cảm 3 vòng, để tránh các tác dụng phụ không mong muốn, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Không dùng cho phụ nữ mang thai, phụ nữ đang cho con bú, trẻ em dưới 12 tuổi, ngườ bệnh đang trong giai đoạn hồi phục sau nhồi máu cơ tim, người mẫn cảm với bất cứ thành phần nào của thuốc, người đang dùng IMAO
• Cần tuyệt đối tuân thủ chỉ định của bác sĩ, không tự ý tăng giảm liều lượng hoặc sử dụng kết hợp với các thuốc điều trị khác khi chưa có chỉ định của bác sĩ
• Trong trường hợp ngừng thuốc, nên hỏi ý kiến bác sĩ và giảm liều từ từ. Các triệu chứng như rối loạn giấc ngủ có thể xảy ra khi ngưng thuốc, sau 2 tuần triệu chứng này sẽ biến mất nên người bệnh không cần quá lo lắng
• Tuyệt đối không uống rượu trong thời gian sử dụng thuốc chống trầm cảm để tránh làm tăng nguy cơ độc tính của thuốc.
• Hãy trao đổi với bác sĩ về các loại thuốc không kê đơn hoặc kê đơn mà bạn đang sử dụng trước khi dùng thuốc để tránh các phản ứng nguy hiểm có thể xảy ra. 
• Đặc biệt, người sử dụng thuốc chống trầm cảm cần được theo dõi cẩn thận, một số trường hợp có thể xảy ra tình trạng tăng suy nghĩ tự tử, không kiểm soát được hành vi khi dùng thuốc điều trị.

Tóm lại, thuốc chống trầm cảm 3 vòng là thuốc chống trầm cảm tuần hoàn, tác động lên các tế bào thần kinh não bộ và làm thay đổi nồng độ các chất hóa học trong não để giúp người bệnh điều chỉnh tâm trạng, giảm triệu chứng trầm cảm. Mặc dù loại thuốc này được sử dụng phổ biến nhưng lại kèm theo một số tác dụng phụ không mong muốn, người bệnh chỉ nên sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.